Πέμπτη, 28 Μαρτίου, 2024
Πέμπτη, 28 Μαρτίου, 2024

Το έργο του Μηνά Βιντιάδη «Στου Μποχώρη» στο Θέατρο «Αμαλία» Θεσσαλονίκης

Ημέρα:

spot_img

Πρόλογος

Η ιστορία των πόλεων ορίζεται εν πολλοίς, από την αφανή πινακοθήκη της μικροϊστορίας της. Βήμα το βήμα, όσο σκάβει κανείς το ίζημα του χρόνου, συναντά εκείνα τα κοιτάσματα της μνήμης, που φέρουν όλα, ονοματεπώνυμο. Η υστεροφημία μας θα επιβιώσει αν υπάρχει λόγος ή αν είμαστε τυχεροί. Αλλιώς, σταδιακά θα επέλθει η λήθη.

Ο Μηνάς Βιντιάδης, έχων το δημοσιογραφικό μικρόβιο συν τοις άλλοις, έψαξε κι έμαθε ότι στον Πειραιά οι Γιουσουρούμ (χωνεμένη εβραϊκή ρίζα στην Αθήνα) και οι διαδρομές τους στον χρόνο είναι μια σύνοψη, ας πούμε, της ιστορίας της Ανατολικής Μεσογείου, των μετακινήσεων, των ελεύθερων εμπορικών οδών της παλιάς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, από Σμύρνη, για παράδειγμα, παρακλάδι των Γιουσουρούμ και βρήκε την πρώτη άφιξη με το όνομα Μποχώρ, η οποία έστησε ταβερνάκι στο μεγάλο λιμάνι. Η μαγιά μπολιάστηκε με τα γεγονότα της Μικρασιατικής καταστροφής κι έτσι, γεννήθηκε το έργο «Στου Μποχώρη».

Με αφορμή, λοιπόν, την επέτειο για τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή, η συγκεκριμένη θεατρική παράσταση μάς ταξιδεύει στις τελευταίες εικόνες πριν την καταστροφή, καθώς και στις πρώτες στιγμές της προσφυγιάς.

Ο συγγραφέας

Ο Μηνάς Ε. Βιντιάδης, δημοσιογράφος και συγγραφέας, γεννήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1957 στο Πορτ Σάιντ της Αιγύπτου. Μεγάλωσε στην ιδιαίτερη πατρίδα του Κάσο και από τα δεκάξι του ζει στην Αθήνα. Σπούδασε Δημοσιογραφία και στη συνέχεια Ελληνικό Πολιτισμό στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο.

Επί είκοσι επτά χρόνια εργάστηκε στον Δημοσιογραφικό Οργανισμό Λαμπράκη. Επί τριάντα χρόνια συνεργάστηκε με το κρατικό ραδιόφωνο.

Έχουν εκδοθεί έως σήμερα πέντε λογοτεχνικά βιβλία του. Τα μυθιστορήματα «Τι είπα στην Κλαούντια» (1996, Λιβάνης), «Οι τρεις Μαρίες» (1999, Εκδόσεις Νέα Σύνορα Λιβάνης), «Το δεξί πόδι του θεού» (2004) και « Ο Δράκος κόκορας» (διηγήματα, 2006), Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα. Το 2013 κυκλοφόρησε το μυθιστόρημά του «Τηγανίζουν πατάτες στον Άρη;», από τις εκδόσεις ΤΟΠΟΣ. Έχει συμμετάσχει σε πολλές συλλογές διηγημάτων (Κέδρος, Μεταίχμιο, κ.α.), ενώ έχει δημοσιεύσει κείμενα σε όλα τα μεγάλα λογοτεχνικά περιοδικά (Λέξη, Δένδρο, Εντευκτήριο, Εξώπολις κτλ). Διηγήματά του έχουν μεταφραστεί στα Γερμανικά.

Είναι μέλος της Καλλιτεχνικής Επιτροπής του Ιδρύματος Κακογιάννη, μέλος του Δ.Σ. της Εταιρείας για το Κτήριο της Όπερας και της Ακαδημίας Λυρικής Τέχνης «Μαρία Κάλας». Στο παρελθόν έχει διατελέσει Σύμβουλος- για τρία χρόνια- του Μορφωτικού ιδρύματος της Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών.

Διδάσκει σεμινάρια Δημιουργικής Γραφής και για τρία χρόνια έκανε μαθήματα στα παιδιά με ειδικές ανάγκες του Σχολείου Ηρακλείου Αττικής. Το 2015, συμμετείχε ως καθηγητής στο Στούντιο Συγγραφής του Εθνικού Θεάτρου «Γράψε το έργο σου» και το 2017 δίδαξε στον κύκλο σεμιναρίων του Ιδρύματος Κακογιάννη.

Το έργο του «Ο Κάτω Παρθενώνας» ανέβηκε τον Οκτώβριο του 2015 στο ΚΘΒΕ, σε σκηνοθεσία Περικλή Χούρσογλου και τον Οκτώβριο του 2019 στο «Άλμα» σε σκηνοθεσία Βάνας Πεφάνη, ενώ το έργο του «Tattooland» ανέβηκε το 2017 στο «Αγγέλων Βήμα», στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Ελληνικού Έργου, σε σκηνοθεσία Κερασίας Σαμαρά. Για το έργο αυτό ήταν υποψήφιος το 2018, για το Βραβείο «Κάρολος Κουν».

Ανάγνωση

Δεν είναι εύκολο για έναν Έλληνα να μιλήσει για τα γαλάζια παράλια της Μικράς Ασίας, να καταγράψει μέσα από αφηγήσεις προσφύγων τις ιστορίες και τις μνήμες των Ελλήνων, ακόμη κι αν αυτές έχουν περάσει στις νεότερες γενιές. Μετά από πολλά χρόνια η Μικρασιατική Καταστροφή αποτελεί πια, ένα ακόμη κεφάλαιο στην πολύπαθη ιστορία της μικρής μας πατρίδας. Η Μικρασία ήταν το πιο στενάχωρο κομμάτι της οικογενειακής ιστορίας των προσφύγων, των σχολικών αναγνωσμάτων, της συλλογικής μνήμης τριγύρω, της ιστορίας όπως τη μάθαμε και όπως μας άγγιξε. Η Μικρασία, είχε τόσο πολύ ταυτισθεί στο μυαλό εκείνων των πολύπαθων ανθρώπων με την υπέρτατη τραγωδία, ώστε να μοιάζει με κάτι καταραμένο.

Η γενιά που έζησε τον χαμό στη Σμύρνη, πάει έφυγε. Οι επόμενες γενιές οφείλουν να μαθαίνουν από την Ιστορία, να θυμούνται από τις διηγήσεις και να κρίνουν αθώους και φταίχτες.

Μικρασία 1922 και ο Ελληνισμός ξεριζώνεται, σφαγιάζεται, εξανδραποδίζεται. Ελλάδα 2022, έχει ηθική υποχρέωση, τουλάχιστον, να μην ξεχάσει.

Παραστάσεις, σαν και τούτη, δίνουν την ευκαιρία στον ελληνισμό του 21ου αιώνα να κοινωνήσει δραματοποιημένες σκηνές από τη ζωή που δεν έζησε, να κατανοήσει τι σημαίνει προσφυγιά, να δικαιώσει προγόνους που λοιδορήθηκαν σαν έφτασαν από απέναντι πένητες, σχεδόν γυμνοί, ανέστιοι και να χειροκροτήσει τους κόπους, τις προσπάθειες και τους αγώνες που έδωσαν για να εδραιωθούν στην πατρίδα, να μπολιάσουν, ως γονιμοποιός δύναμη, τα ήθη τους στην ντόπια λαϊκή παράδοση, να διδάξουν την εξέχουσα πολιτιστική τους στάθμη στους γηγενείς Έλληνες, ώστε να κερδίσουν με την αξία τους αναγνώριση και αξιοθαύμαστες επιτυχίες.

Υπόθεση – Παράσταση

Αρχές του 1924. Ο ηλικιωμένος Αναστάσης καταφέρνει και στήνει το μικρό του μουσικό ταβερνάκι στον Πειραιά, μετά την καταστροφή της Σμύρνης και το δύσκολο ταξίδι του για την Ελλάδα. «Στου Μποχώρη» το ονοματίζει και φιλοδοξεί να γίνει γνωστό ως τις άκρες της πόλης. Μαζί του ήρθε και η κόρη του Ρηνιώ, και σπουδαγμένη και καλή τραγουδίστρια. Εκείνη αρνείται στην αρχή να τραγουδήσει στην ταβέρνα, από σεβασμό στη μνήμη του σκοτωμένου συντρόφου της, κάτω από θλιβερές συνθήκες. Αργότερα το κάνει. Με θέληση και πάθος. Ο Φώτης, παιδικός της φίλος από τη Σμύρνη, τους βοηθά και ονειρεύεται μαζί τους ένα καλύτερο αύριο.

Μέσα από τραγούδια και μνήμες που στέκονται ζωντανές, πότε από τις ευτυχισμένες μέρες στη Σμύρνη, πότε από τις τραγικές στιγμές της καταστροφής, ακόμα κι από τη νέα τους ζωή στον Πειραιά, ο Αναστάσης, η Ρηνιώ, ο Φώτης και τρεις μουσικοί στη σκηνή, διηγούνται ιστορίες γλυκόπικρες με λόγια και νότες.

Είναι έξι χαρακτήρες- μάρτυρες από το ενάμιση εκατομμύριο προσφύγων που έφτασαν εξαθλιωμένοι στην Ελλάδα και δοκιμάζουν από τα «αδέλφια» τους στη μεγάλη πατρίδα, την αποστροφή και την περιφρόνηση, με την πιο σκληρή ταπείνωση στη λέξη «τουρκόσποροι».

Μέσα από τις διηγήσεις, τις δραματοποιημένες θύμησες, περνούν από μπροστά μας όλα τα γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία και τους ανθρώπους που τη βίωσαν. Η καθημερινή ζωή των Ελλήνων της Σμύρνης – από το 1890 έως το 1924 – ξετυλίγεται στο έργο, μέσα από τις συνήθειές τους, την τέχνη και τον πολιτισμό τους, την κουζίνα τους και τις μυρωδιές της.

Σκληρές μνήμες, αλλά και ανθρωπιά, τρυφερότητα κι αγάπη και καημοί και τραγούδια και σπιτικές μυρωδιές. Μα, αυτό που υπερτερεί είναι η πίστη στο όνειρο να σταθούν και πάλι με αξιοπρέπεια στα πόδια τους, στον νέο τόπο τους.

«Τι σε μέλει εσένανε από που είμαι εγώ..», «Κρασοπίνω», «Από τα πολλά που μου ‘χεις καμωμένα», «Γέλα προσφυγοπούλα, ξέχνα τη συμφορά», «Σ’ αγαπώ γιατί είσαι ωραία», είναι λίγα από τα τραγούδια που ακούγονται, ενώ η πλατεία αγκαλιάζει τους απτάλικους χορούς.

Η έμπνευση, βασισμένη σε αληθινές μαρτυρίες, ανήκει στον δημοσιογράφο και συγγραφέα Μηνά Βιντιάδη, που με τη σκηνοθετική προσέγγιση της Βάνας Πεφάνη οδηγούν ηθοποιούς στη σκηνή και κοινό στην πλατεία, σ’ ένα ταξίδι στον χρόνο και στις αλησμόνητες πατρίδες.

«…Άιντε του καημένου του Μποχώρη, του τη σκάσαν στο βαπόρι
Άιντε και του πήραν πεντακόσια
Άντε όλο λίρες κι όλο γρόσια…»

Ο Κώστας Αρζόγλου στον ρόλο του Αναστάση είναι τόσο αυθεντικός, τόσο αληθινά Σμυρνιός, όσο είναι εστιασμένος στο οριακό σημείο ανάμεσα στο γήρας και στο να ξαναγίνεται παιδί. Μας διασκεδάζει, μας δίνει συνταγές για σουτζουκάκια Σμυρναίικα και ιμάμ μπαϊλντί, μας ανασταίνει τη μνήμη. «Να μη ξεχάσουμε Θε μου».

Η Ρηνιώ- Πέμη Ζούνη θυμάται τη ζωή στη Σμύρνη, αφήνει να μπλέκονται μέσα στις αναπολήσεις της ζωντανοί και πεθαμένοι και γλυκόπικρες γεύσεις. Ταυτόχρονα, μοιράζει εικόνες της καταστροφής αφόρητες, ζοφερές.

«Ο Κεμάλ επιστράτευσε Τσέτες που διψούσαν για αίμα. Μας κυνηγούσε ο ίδιος ο διάβολος. Για 15 μέρες η πιο όμορφη πόλη του κόσμου ήταν ένα σφαγείο, μια κόλαση.»

Η Ρηνιώ είναι άνθρωπος γεμάτος πόνο, θυμό αλλά και όρεξη για ζωή. Είναι μορφωμένη αλλά ταπεινή.

Αυτή η εξόχως ενδιαφέρουσα Ρηνιώ της Πέμης Ζούνη, φορτωμένη μνήμες της καταστροφής, μας δίνει μια γυναίκα ευαίσθητη που προσπαθεί να είναι σκληρή για ν’ αντέξει. Παρουσιάζεται συμβολικά ως εκπρόσωπος ολόκληρου του ελληνισμού της Μικρασίας και ιδιαιτέρως της Σμύρνης, αυτού του μεγάλου πολιτιστικού κέντρου. Αρχοντική, μα και ευάλωτη.

”Εμείς είμαστε φτωχοί αλλά είμαστε μορφωμένοι. Ούτε που φαντάζονται τι θα τον κάνουν τον πολιτισμό που τους φέραμε.”

Η οργισμένη φωνή της είναι η κραυγή της προσφυγιάς. Η Ρηνιώ είναι η Σμύρνη. Που άντεξε, που αντέχει, που περιμένει.

Η παράσταση διανθίζεται από αγαπημένα τραγούδια και υπέροχες μουσικές. Ο Βασίλης Ζιγκερίδης στο κανονάκι, ο Κωνσταντίνος Ζιγκερίδης ακορντεόν και μπαντονεόν και ο Γιάννης Παπαγεωργίου (ωραία φωνή, μεστή, ζεστή, ταξιδιάρικη) κιθάρα και τραγούδι, μας ταξίδεψαν στα ηχοχρώματα της Ανατολής, ενώ σε αρκετά σημεία το κοινό συνόδευε αυθόρμητα τον τραγουδιστή.

Στο δυνατό κείμενο του Βιντιάδη γίνονται αναφορές για τα παιχνίδια που παίχτηκαν σε βάρος των Ελλήνων, για τη στάση των συμμάχων, για τον τελικό απολογισμό της καταστροφής, για την υποδοχή των προσφύγων από τους συμπατριώτες τους.

”Το σκάκι παίζεται αλλού κι εμείς πάντα στη μέση, τα πιόνια που πρέπει να θυσιαστούν.”
”Η Γαλλία η σύμμαχος μας αλλάζει στρατόπεδο και υπογράφει συμφωνία με τον Κεμάλ. Εμείς…οι παράπλευρες απώλειες.”
”Η Ελληνική κυβέρνηση αφήνει τους Έλληνες Μικρασιάτες στην τύχη τους.
”Στρατόν σώσατε, πολίτας εγκαταλείψατε.”

”25000 Έλληνες στρατιώτες νεκροί. 1500000 πρόσφυγες, 600000 αθώοι πολίτες νεκροί, 800000 αιχμάλωτοι, οι άνθρωποι έγιναν αριθμοί.”

”Είναι μαγκιά να χτυπάς και να βρίζεις πρόσφυγα; Εγώ είμαι πιο Έλληνας από σένα.”

 Ευαίσθητος, μα και δυναμικός ο Βασίλης Ευταξόπουλος είναι η ψυχή της παράστασης. Αφηγείται και δονείται ολόκληρος. Δίνει ρυθμό, ένταση και οδηγεί την πλατεία σε μια «θεία κοινωνία» των γεγονότων που εξιστορεί. Παράλληλα, ερμηνεύει τον ρόλο του Φώτη με τρυφερότητα και ανθρωπιά. Αξιοπρεπής, συγκινητικός, εκφραστικός και πολύ αληθινός. Απολαυστική η κίνησή του στον απτάλικο, χορός που απλώνει στην αίθουσα την Ανατολία με τα μεράκια, τους καημούς, τα ντέρτια και τα πάθη της.

Η σκηνοθεσία της Βάνας Πεφάνη ήσυχη, αλλά ατμοσφαιρική. Πήρε το έργο του Βιντιάδη και το κάνει εικόνες και χρώματα, μυρωδιές και συναισθήματα. Του δίνει ζωή και το κάνει να μοιάζει σημερινό.

Τα λιτά σκηνικά του Γιώργου Λυντζέρη, οι ατμοσφαιρικοί φωτισμοί του Βασίλη Κλωτσοτήρα και η κίνηση του Κυριάκου Κοσμίδη, μας οδηγούν στην ενσυναίσθηση της φρικώδους κατάστασης που απέπνεε η καταστροφή της Σμύρνης .

Σαν της Σμύρνης το γιαγκίνι
στον ντουνιά δεν έχει γίνει
κάηκε κι έγινε στάχτη
έβγαλε ο Κεμάλ το άχτι.

Έτσι, παρέα με ”το φεγγαράκι το γαϊτανόφρυδο”, απολαύσαμε, θυμηθήκαμε, συγκινηθήκαμε, οργιστήκαμε.

 Η σκηνοθεσία, πολύ φρόνιμα, οργάνωσε μια «παρτιτούρα» για την παράσταση και συμπεριέλαβε όλα τα θεατρικά υλικά. Υπόκριση, κοστούμια, μουσική και φώτα. Εδώ, οι ζωντανές νότες επί σκηνής παρέχουν καθοδηγητικό σχέδιο στο έργο και επιτρέπουν θεατές και ηθοποιούς να αισθανθούν τον σκηνικό χρόνο με τον ίδιο τρόπο που τον αισθάνονται οι μουσικοί.

Ιδιαίτερος έπαινος στους τρεις μουσικούς Βασίλη Ζιγκερίδη, Κωνσταντίνο Ζιγκερίδη και Γιάννη Παπαγεωργίου, οι οποίοι χαρίζουν στους θεατές τραγούδια – πολύτιμα τιμαλφή της Μικρασίας και ιδιαίτερα της Σμύρνης.

Οι Σμυρνιοί καλλιτέχνες, άλλωστε, έσπειραν το λαϊκό τους ύφος στον Πειραιά με την έλευσή τους, γρήγορα οι ντόπιοι μουσικοί έδρεψαν τους καρπούς της σποράς κι ο ρυθμός της Ανατολής κυρίευσε το ελληνικό λαϊκό και ρεμπέτικο τραγούδι.

Έτσι, στου «Μποχώρη» και στην εξέλιξη της δράσης δημιουργούνται δυνητικοί κόσμοι και συγκινησιακά πλαίσια για την παράσταση.

Δίκαιο το χειροκρότημα στο φινάλε σε όλους τους συντελεστές της.

Επίλογος

Το έργο του Μηνά Βιντιάδη είναι ένα ταξίδι εξωτερικό κι εσωτερικό. Ακόμα και σε μας, τους νεότερους, ενεργοποιεί μέσα μας τη συλλογική μνήμη. Ο πόνος, η φρίκη, η αδικία είναι γραμμένα στο συλλογικό σώμα της ανθρωπότητας, στο συλλογικό υποσυνείδητο.

Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη, Μικρασία, στρατόπεδα συγκέντρωσης, γενοκτονίες, ολόκληρη η κακοποίηση του ανθρώπινου γένους, υπάρχει μέσα στον καθένα μας και είναι ένας ο τρόπος για να θεραπευτεί. Η απόφαση για ελευθερία. Η απόφαση, ποτέ ξανά.

Συντελεστές

Κείμενο: Μηνάς Βιντιάδης
Σκηνοθεσία: Βάνα Πεφάνη

Μουσικοί: Ζιγκερίδης Βασίλης-κανονάκι, Ζιγκερίδης Κωνσταντίνος-ακορντεόν, μπαντονεόν και Παπαγεωργίου Γιάννης-κιθάρα, φωνή.

Σκηνικά-κοστούμια: Γιώργος Λυντζέρης
Σχεδιασμός Φώτων: Βασίλης Κλωτσοτήρας
Επιμέλεια κίνησης: Κυριάκος Κοσμίδης
Δημόσιες σχέσεις- Επικοινωνία: Νταίζη Λεμπέση
Με την Υποστήριξη της Περιφέρειας Αττικής

Πρωταγωνιστούν: Κώστας Αρζόγλου, Πέμη Ζούνη, Βασίλης Ευταξόπουλος

ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ

spot_img
spot_img
spot_img
spot_img
spot_img
spot_img
spot_img
spot_img
spot_img
spot_img
spot_img

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

Ο Δήμαρχος Νέστου αποχαιρετά τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη

Έφυγε από τη ζωή το βράδυ της Τετάρτης (27/3/24)...

Μετά τις ευρωεκλογές οι συγχωνεύσεις των ΔΕΥΑ

Απόστολος Χρόνης: «Ελπίζουμε να μην έχουμε ένα θερμό καλοκαίρι...

Απόλυτη επιτυχία σημείωσε ο 7ος Παπαχρηστίδειος Δρόμος

Χρήστος Μποσμπότης: Η Ελευθερούπολη έχει το καλύτερο στάδιο στη...

Αυξάνονται σταδιακά τα δρομολόγια στην πορθμειακή γραμμή Καβάλας – Πρίνου

Αυξάνονται από δύο σε τρία για τις ημέρες Παρασκευή,...

Μητρόπολη ΦΝΘ: Εορταστική εκδήλωση για την εβδομάδα Εξωτερικής Ιεραποστολής

Κάθε χρόνο η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος...

Π.Ε. ΚΑΒΑΛΑΣ: Επαφές για περαιτέρω βελτίωση των σχέσεων με την Ρουμανία

Την γενική πρόξενο της Ρουμανίας στη Θεσσαλονίκη, κ. Carmen...

Απορρίφθηκε μία ακόμη αγωγή πρώην εργαζομένων στα Πετρέλαια

Το Πρωτοδικείο Καβάλας με την υπ’ αριθμ. 65/24 απόφασή...