ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΥΛΟ ΛΕΜΟΝΤΖΗ
Έργο με γερή θεατρική δομή που σατιρίζει τα ήθη μιας εποχής, όχι τόσο κοντινής στη δική μας, αλλά ίδιας σε αφέλεια, συντηρητισμό και επιτήδευση.
Ο Κάρλο Γκολντόνι ήταν γνωστός Ιταλός κωμωδιογράφος (Βενετία, 25 Φεβρουαρίου 1707 – Παρίσι, 6 Φεβρουαρίου 1793), ο οποίος θεωρείται ότι ανανέωσε την ιταλική κωμωδία, απομακρυνόμενος από τις χοντροκομμένες φάρσες, δημιουργώντας την «κωμωδία χαρακτήρων». Γνωστότερα έργα του, που ανέβηκαν και στο Ελληνικό θεατρικό σανίδι, «Υπηρέτης Δύο Αφεντάδων», «Λοκαντιέρα», «Το καφενείο».
Ο ευφάνταστος και παμπόνηρος Τρουφαλντίνο και φέτος περιοδεύει τη χώρα, για να ξεσηκώσει με τις περιπέτειες και τα τεχνάσματά του το κοινό, μετά από τη μεγάλη αγάπη που «εισέπραξε» από τους θεατές, όπου γης, μέχρι σήμερα.
Ένα γαϊτανάκι παρεξηγήσεων, ανατροπών και κωμικών καταστάσεων, σε ένα έργο γραμμένο από τον αναμορφωτή της Ιταλικής κωμωδίας που σατιρίζει ανελέητα την κοινωνία της εποχής του, παραμένοντας, ωστόσο, κλασικό αλλά και επίκαιρο.
Η ευρηματική μετάφραση του Ερρίκου Μπελιέ και η δημιουργική σκηνοθεσία του Γιάννη Κακλέα ζωντανεύουν επί σκηνής μια από τις καλύτερες κωμωδίες του παγκόσμιου θεάτρου, χαρίζοντας άφθονο γέλιο στο κοινό.
Στο ρόλο του Υπηρέτη ο δαιμόνιος, απίθανος και αξιαγάπητος Βασίλης Χαραλαμπόπουλος.
Ο Γιάννης Κακλέας, με τη μοναδική σκηνοθετική του ευφυΐα, προσεγγίζει το έργο μέσα από μια σύγχρονη δυναμική οπτική, αναδεικνύοντας τόσο το κωμικό όσο και το κοινωνικό του βάθος. Η σκηνοθεσία του αξιοποιεί τον ρυθμό και τη σωματικότητα της commedia dell’arte, δημιουργώντας μια φρενήρη, εκρηκτική παράσταση, όπου ο έρωτας, η πείνα και η επιβίωση συμπλέκονται σε ένα διαχρονικό παιχνίδι εξουσίας και επιθυμιών.
Ο Γκολντόνι διαισθάνεται ολοένα και περισσότερα την κεφαλαιώδη σημασία του αναμορφωτικού έργου που προτίθεται να ασκήσει. Έχει συλλάβει το ιδεώδες μιας «κωμωδίας χαρακτήρων», και ολόκληρη αυτή η περίοδος θα σηματοδοτηθεί από τον αγώνα ανάμεσα στην τελευταία και στην παραδοσιακή commedia dell’arte, που προβάλει σθεναρή αντίσταση. Πρέπει να υποθέσουμε, ότι ο ίδιος αγώνας εκτυλίσσεται και στο ίδιο το πνεύμα του Γκολντόνι, καθώς αυτός είναι στενά συνδεδεμένος με την παράδοση της οποίας γνωρίζει τα προτερήματα και τα θέλγητρα, διαβλέποντας όμως ταυτόχρονα πως θα πρέπει στο εξής να περάσει από την αναπόφευκτη αναίρεσή της για να φτάσει στη μοναδική φόρμα, που είναι ικανή να δώσει στο ιταλικό κωμικό θέατρο την αξία που του αξίζει. Και όταν δε νοιώθει καθόλου αυτή τη νοσταλγική μεταμέλεια, είναι υποχρεωμένος να συμπεριφερθεί σαν να την ένοιωθε. Τόσο ισχυρές ήταν οι αντιστάσεις που προβάλλονταν, περισσότερο ή λιγότερο συνειδητά, από τους ηθοποιούς και το κοινό του.
Όπως γίνεται συχνά, το Σημείωμα για τον Αναγνώστη, που παρατίθεται από τον Γκολντόνι στην αρχή της έκδοσης του «Υπηρέτη δύο αφεντάδων», μας παρέχει πολύτιμες πληροφορίες. Παρότι δε διευκρινίζει ότι εμπνεύσθηκε από μια γαλλική πηγή μεταγραμμένη από τον Riccoboni και περιορίζεται στο να σημειώσει ότι του προτάθηκε από τον Σάκκι, τη χαρακτηρίζει όμως εξ’ αρχής ως φαρσοκωμωδία, διαφορετική από τις «κωμωδίες χαρακτήρων» του και αυτό γιατί είναι συγκροτημένη γύρω από το πρόσωπο του Τρουφαλντίνο.
Η παράσταση είναι μια καλοδουλεμένη σάτιρα για τον έρωτα, το πάθος για ευτυχία, αλλά και την αγωνιώδη προσπάθεια για επιβίωση.
Με όπλο το χιούμορ αλλά και με μια διεισδυτική κριτική ματιά στις συμπεριφορές των ηρώων του συγγραφέα, η σκηνοθεσία αποκαλύπτει την ηθική παρακμή μιας κοινωνίας που στηρίζεται στην υποκρισία και στην διαφθορά.
Η περιπέτεια για την κατάκτηση του αντικείμενου του πόθου του αφέντη, συνυπάρχει με την περιπέτεια για τον κορεσμό της πείνας του υπηρέτη, που επιστρατεύει όλη του την τέχνη για να επιβιώσει σ’ έναν κόσμο που μόνο δημαγωγικά ενδιαφέρεται για την ικανοποίηση των αναγκών του.
Οι απίθανες κωμικές συγκρούσεις, το ερωτικό πάθος, η κοινωνική κριτική και η ευρηματική δομή του, καθιστούν τον «Υπηρέτη δύο Αφεντάδων» ένα από τα αριστουργήματα του παγκόσμιου θεάτρου.
Ο Φλορίντο (Κωνσταντίνος Γαβαλάς) και η Βεατρίκη (Φαίη Ξυλά) ερωτεύονται παράφορα. Ωστόσο, ο αδερφός της Βεατρίκης δε συμφωνεί με το ρομάντζο αυτό και συγκρούεται. Μετά από έναν άγριο καυγά, ο Φλορίντο μαχαιρώνει τον αδερφό της αγαπημένης του και τον φονεύει (όπως κι ο Άμλετ τον πατέρα της δικής του αγαπημένης, της Οφηλίας). Ο δολοφόνος εγκαταλείπει το Τορίνο, για την Βενετία, προκειμένου να γλιτώσει τις συνέπειες του εγκλήματός του. Και η Βεατρίκη ντύνεται άντρας και προσποιείται τον αδερφό της. Πηγαίνει κι αυτή στην Βενετία, για να βρει τον αγαπημένο της και να του πει πόσο τον αγαπάει.
Συμπωματικά, οι δύο ερωτευμένοι προσλαμβάνουν τον ίδιο υπηρέτη, τον συμπαθή αλλά ανεύθυνο Τρουφαλντίνο. Αυτός, εκτός του ότι κρατάει- όπως είναι εύλογο- μυστικό και από τα δύο αφεντικά του ότι δουλεύει και για κάποιον άλλο παράλληλα, με τις γκάφες του προκαλεί τόσα μπερδέματα και παρεξηγήσεις, ώστε κοντεύει να τους στείλει στην αυτοκτονία. Φυσικά, τρώει και ξύλο από τους αριστοκράτες, που έχουν το δικαίωμα να χτυπούν τον απλό ανθρωπάκο. Όμως, ο υπηρέτης δύο αφεντάδων τα βγάζει πέρα και στο τέλος θριαμβεύει, έστω και αν όλοι τον κυνηγούν.
Εκτός από τον Τρουφαλντίνο, στην παράσταση θριαμβεύει και ο έρωτας. Οι δύο εραστές, όχι μόνο δεν αυτοκτονούν αλλά τυχεροί μες την ατυχία τους, συναντιούνται και τα λύνουν όλα, για να ζήσουν τον μεγάλο έρωτά τους. Οικογένειες και αριστοκρατικές αντιπαλότητες πηγαίνουν στην άκρη, προκειμένου να επικρατήσει το συναίσθημα. Αν σκεφτούμε, μάλιστα, πως η γυναίκα είναι αυτή που θυσιάζει την οικογενειακή τιμή στο βωμό του έρωτα, μπορούμε να εντοπίσουμε τον απελευθερωτικό χαρακτήρα του έργου.
Η κωμωδία εκτυλίσσεται σ’ έναν κόσμο που ελάχιστα ενδιαφέρεται για την αληθοφάνεια, γιατί είναι αυτός της Commedia dell’ arte. Ο χαρακτήρα του Τρουφαλντίνο νομιμοποιείται εδώ να παρουσιάζει τις, με οποιονδήποτε άλλο τρόπο ασυμβίβαστες, αντιθέσεις ανάμεσα στην ηλιθιότητα και την ευφυΐα: μπορεί να είναι «ηλίθιος όταν φέρεται απερίσκεπτα», αλλά «τετραπέρατος όταν ενεργεί με δόλο» και σ’ αυτό έγκειται ο χαρακτήρας του Τρουφαλντίνο.
Όπως ο κεντρικός ήρωας, όλα τα πρόσωπα κατάγονται απευθείας από τον κόσμο της Commedia dell’ arte. Διατηρώντας πολλά στοιχεία του έργου, ο Γιάννης Κακλέας παντρεύει τη σύγχρονη αισθητική με το παλιό, σεβόμενος το έργο καθαυτό και χρησιμοποιώντας στοιχεία της εποχής που γράφτηκε (στα κοστούμια π.χ.), συνδυαστικά με το «βιομηχανικό» σύγχρονο-πολυχρηστικό σκηνικό (Μανώλης Παντελιδάκης) και τις όποιες προσαρμογές στην απόδοση (ώστε να συνδεθεί ακόμη περισσότερο το κοινό), επιλέγει μια υπέροχη ομάδα συνεργατών αρχικά και κατόπιν έναν καταπληκτικό θίασο για να ολοκληρώσει το όραμά του.
Η Ηλένια Δουλαδίρη στα κοστούμια, η Στεφανία Σωτηροπούλου στην κίνηση και τις χορογραφίες, η Στέλλα Κάλτσου στους φωτισμούς, σημαντικοί αρωγοί στο σκηνοθετικό όραμα, ενώ ο Βάιος Πράπας βρίσκεται επί σκηνής, παίζει τις δικές του πρωτότυπες συνθέσεις για την παράσταση, αλλά διαλέγει και ιταλικά μουσικά κομμάτια (από την όπερα «Rinaldo» μέχρι «Se bastasse una canzone» του Erros Ramazzotti και το Uomini Addosso της Milva), τα οποία διανθίζουν με ομορφιά τις σκηνές του έργου.
Ο Βασίλης Χαραλαμπόπουλος, ως Τρουφαλντίνο, απολαυστικότατος. Σηκώνει, χωρίς υπερβολή, την παράσταση στους ώμους του και κάνει να φαίνεται το δύσκολο πολύ εύκολο, δείγμα του πόσο αγαπάει τον συγκεκριμένο ρόλο, με ρυθμό, φυσικότητα στο χιούμορ και ασταμάτητη κίνηση, κερδίζοντας δικαιότατα την αποθέωση από το κοινό.
Άξια συμπαραστάτης του αποδεικνύεται η Φαίη Ξυλά, που υποδύεται τον διπλό ρόλο Φεντερίκο – Βεατρίκη. Εντυπωσιάζει με την ομορφιά και το ταλέντο της.
Ο καλός ηθοποιός Γιώργος Ψυχογιός στο ρόλο του Παντελόνε, μας προσεφέρει μια ερμηνεία γεμάτη θεατρική ωριμότητα και κωμική δεξιοτεχνία. Με σωματικότητα που πατά στον ρυθμό της commedia dell’ arte, αποφεύγει τις εύκολες μανιέρες και αποδίδει έναν Παντελόνε με μέτρο, αυτοσαρκασμό και ανθρωπιά.
Τον ρόλο της Κλαρίσας η Φραγκίσκη Μουστάκη ερμηνεύει με μια πηγαία εκφραστικότητα. Η Κλαρίσα της είναι εύθραυστη αλλά και πεισματάρα, με ευστροφία και έντονη σκηνική παρουσία, ειδικά στις σκηνές ερωτικής απογοήτευσης.
Και όλοι οι υπόλοιποι ηθοποιοί: Κωνσταντίνος Γαβαλάς, Άρης Κακλέας, Μένη Κωνσταντινίδου, Πάνος Παπαϊωάννου, Βαγγέλης Δαούσης, Στεφανία Σωτηροπούλου, Γαβριέλα Αντωνοπούλου, Δημήτρης Σταυριανόπουλος, Νίκος Μυλωνόπουλος, είναι εξαιρετικοί , «καλοκουρδισμένοι» και συμβάλλουν τα μέγιστα στην επιτυχία του εγχειρήματος.
Από αυτά τα πρώτα δεδομένα, ξεδιπλώνεται η κυρίως πλοκή, αυτή που δίνει στο έργο το όνομά του και η οποία δένεται από τη στιγμή που, φτάνοντας με τη σειρά του στο πανδοχείο του Μπριγκέλα, ο Φλορίντο θα προσλάβει κι αυτός τον Τρουφαλντίνο στην υπηρεσία του.
Ευτυχώς- κι αντίθετα μ’ αυτό που γράφει ο Γκολντόνι στο Σημείωμα του προς τους Αναγνώστες – υπάρχει ο Τρουφαλντίνο που αρκεί για να δώσει στο έργο την πραγματική κωμική του διάσταση.
Είναι ακριβώς αυτός ο ρόλος που επιτρέπει στον χαρισματικό Βασίλη Χαραλαμπόπουλο να αξιοποιήσει στο έπακρο τις ικανότητες του ακροβάτη που περιλαμβάνει ο «τύπος» του, όπως π.χ. στη σκηνή της β’ πράξης, όπου ο Φλορίντο και στη συνέχεια και η Βεατρίκη – Φεντερίκο, διατάζουν τον Τρουφαλντίνο, όπως γινόταν συνήθως στα πανδοχεία για τους υψηλούς ταξιδιώτες, να τους σερβίρει το γεύμα, έχοντας μάλιστα τη φαεινή ιδέα να γευματίσουν στο ιδιαίτερο διαμέρισμά τους. Σ’ αυτή τη φάση ο Τρουφαλντίνο μπορεί να φανεί πραγματικά άξιος του τίτλου του ως «Υπηρέτη των δύο αφεντάδων», τρέχοντας δεξιά κι αριστερά για να σερβίρει τα πιάτα των δύο αφεντάδων του. Το κοινό αποθεώνει τον έμπειρο ηθοποιό.
Αυτό το έργο με το διαβολεμένο ρυθμό, εκτυλίσσεται χωρίς να βγει από τη σκιά της Commedia dell’ arte. Εδώ ο Γκολντόνι «όφειλε», ίσως, να πιέσει τον εαυτό του για να συλλάβει και να συντάξει μια κωμωδία που θα σεβόταν αυτό το είδος (του οποίου είχε πλήρως εντοπίσει και απορρίψει τα ατοπήματα, την κούραση και τη σκλήρυνση) και ταυτόχρονα να έδινε την εντύπωση ότι το δοξάζει, τη στιγμή ακριβώς που το πρόδιδε εξ ολοκλήρου. Ο Γιάννης Κακλέας το επιχειρεί. Ο θεατής είναι είναι ο τελικός κριτής.
Ταυτότητα παράστασης:
Μετάφραση: Ερρίκος Μπελιές
Σκηνοθεσία: Γιάννης Κακλέας
Σκηνικά: Μανόλης Παντελιδάκης
Κοστούμια: Ηλένια Δουλαδίρη
Φωτισμοί: Στέλλα Κάλτσου
Χορογραφίες: Στεφανία Σωτηροπούλου
Πρωτότυπη Μουσική: Βάιος Πράπας
Βοηθός σκηνοθέτη: Άρης Κακλέας
Βοηθός ενδυματολόγου: Ιωάννα Καλαβρού
Επικοινωνία & Γραφείο Τύπου: Μαρία Τσολάκη
Διαφήμιση-social media: Renegade Media, Βασίλης Ζαρκαδούλας
Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή
Παραγωγή: ΘΕΑΤΡΟΥ ΤΕΧΝΗ Ε.Ε.
Παίζουν οι ηθοποιοί: Βασίλης Χαραλαμπόπουλος, Φαίη Ξυλά, Κωνσταντίνος Γαβαλάς, Γιώργος Ψυχογιός, Άρης Κακλέας, Φραγκίσκη Μουστάκη, Μένη Κωνσταντινίδου, Πάνος Παπαϊωάννου, Βαγγέλης Δαούσης, Στεφανία Σωτηροπούλου, Γαβριέλα Αντωνοπούλου, Δημήτρης Σταυριανόπουλος, Νίκος Μυλωνόπουλος
Μουσικός επί σκηνής: Βάιος Πράπας
ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ
