ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΥΛΟ ΛΕΜΟΝΤΖΗ
Επηρεασμένος από τον Πλαύτο και τον Τερέντιο, αλλά και χρησιμοποιώντας τη φαρσική εφευρετικότητα της Κομμέντια Ντελλ’ Άρτε, ο Μολιέρος αναδείχτηκε ο κατ’ εξοχήν συγγραφέας που εστιάζει την προσοχή του σε έναν τύπο ανθρώπου και, μεγεθύνοντας το ελάττωμά του, τον μετατρέπει σε σύμβολο και παράδειγμα προς αποφυγήν. «Ο κατά φαντασίαν ασθενής» είναι το κύκνειο άσμα του κορυφαίου κωμωδιογράφου και εκπροσώπου του γαλλικού κλασικισμού. Το έγραψε όντας ο ίδιος άρρωστος και ταλαιπωρημένος από τους γιατρούς της εποχής.
Πρόκειται για το τελευταίο θεατρικό έργο του Μολιέρου και παίχτηκε για πρώτη φορά στο Παλαί-Ρουαγιάλ, στις 10 Φεβρουαρίου του 1673. Κατά ιστορική ειρωνεία, ο Μολιέρος κατέρρευσε επί σκηνής στην τέταρτη παράσταση του έργου και πέθανε μετά από λίγες ώρες.
Ανάμεσα στις τρεις πράξεις παρεμβάλλονταν χορευτικά νούμερα και μουσικά ιντερλούδια που για την παράσταση του Μολιέρου είχε συνθέσει ο Γάλλος συνθέτης Μαρκ-Αντουάν Σαρπαντιέ.
Ο Αργκάν, ο κατά φαντασίαν ασθενής είναι υποχόνδριος, αισθάνεται συνεχώς άρρωστος, αν και στ’ αλήθεια δεν έχει τίποτα.
Εξαιρετικός υποκριτής ο ήρωας, χλευάζει την ασθένειά του, γεγονός που λειτουργεί διπλά κωμικά. Αντιλαμβανόμαστε ότι αυτή έγκειται στη φιλαργυρία του και στην ανάγκη αναγνώρισής του από τους άλλους και δεν είναι καθόλου κατά φαντασίαν. Τα θέλει όλα δωρεάν και μόνο για τον εαυτό του. Διοικεί την οικογένειά του όχι σαν στοργικός ηγήτωρ, αλλά ως καταπιεστικός διοικητής λεγεώνας, που όλοι του οφείλουν υποταγή.
Γίνεται, ωστόσο, αντικείμενο εκμετάλλευσης των γιατρών και των φαρμακοποιών που θησαυρίζουν με τη φοβία του και την αφέλειά του. Η κίνησή του μπουφόνικη, όπως και των άλλων ρόλων, θυμίζει τους lazzi της commedia dell arte και προκαλεί γέλιο.
Καθηλωμένος σε μια τουαλέτα, προκειμένου να καθαρίζει τακτικά το έντερό του, μετρά με μανία την θερμοκρασία του και την πίεσή του, ενώ γυμνάζεται, όπως του έχουν υποδείξει.
Προκειμένου να έχει εικοσιτετράωρη ιατρική κάλυψη έχει κανονίσει να παντρέψει την κόρη του Αντζελίκ (Βίκυ Διαμαντοπούλου) με τον γιο του γιατρού Ντε Φουάρις (Θοδωρής Ρωμανίδης ), ένα μάλλον προβληματικό παιδί, τον Θωμά (Γιώργος Ζυγούρης), που όμως έγινε με τα χίλια ζόρια γιατρός, όπως τόσοι άλλοι που θεωρούν ότι το επάγγελμα του γονιού τους είναι κληρονομικό χάρισμα.
Πολλοί οι διαχρονικοί υπαινιγμοί του Μολιέρου, που δεν είχε σε μεγάλη εκτίμηση τους γιατρούς της εποχής του. Ο καθένας λέει τη δική του άποψη και σχεδόν τρελαίνουν τον κατά φαντασίαν ασθενή Αργκάν, επιβαρύνοντας την κατάστασή του. Ο Αργκάν δηλώνει μόνος του :«Έχω αδυναμία, ατονία, αϋπνία, ατροφία, αλλεργία, αρρυθμία, αναφυλαξία, δυσανεξία, ημικρανία… και ένα πάθος για φροντίδα από το περιβάλλον μου που με τυφλώνει σε τέτοιο βαθμό που με απομονώνει από την πραγματικότητα με αποτέλεσμα να μην αντιλαμβάνομαι πόσο παρασιτικά τελικά λειτουργούν οι γύρω μου».
Η γυναίκα του η Μπελίνα (Μυρτώ Αλικάκη) μια δυναμική, πανέμορφη, ελκυστική γυναίκα, συντηρεί την παθογένειά του προς όφελός της. Τον αποκαλεί ασθενικό της αγόρι, τον χειρίζεται, ενώ θέλει να βγάλει από το πεδίο της την Αντζελίκ, την κόρη του, ώστε να περιέλθει όλη η περιουσία του Αργκάν σε εκείνη.
Θα χρειαστεί η πανέξυπνη υπηρέτριά του η Τουανέτ (Αθηνά Μαξίμου), ένα από αυτά τα ευφυή πλάσματα της μολιερικής και της commedia dell art παράδοσης, να σκαρφιστεί ένα σατανικό σχέδιο για να αντιμετωπίσει την παράνοια, ώστε να σβήσει τη φωτιά με φωτιά. Τον χτυπά με τα ίδια του τα όπλα και τον οδηγεί να αντιληφθεί την αλήθεια και να απελευθερωθεί από τους δαίμονές του.
Σπαρταριστή ερμηνεία, μεγάλη ευελιξία της υπέροχης Αθηνάς Μαξίμου, παλεύει με τον Αργκάν και δέχεται να γίνει ο σάκος τού μποξ, για να ξεσπά εκείνος τον μόνιμο εκνευρισμό του. Την αποκαλεί με όλες τις ασθένειες, κίτρινο πυρετό, λοιμώδη μονοπυρήνωση, ξεδιάντροπη ουρολοίμωξη, γρίπη, κι εκείνη κάνει υπομονή μέχρι να του δώσει το τελευταίο λυτρωτικό, για όλους, χτύπημα. Ο αδελφός του Αργκάν (Νίκος Γκέλιας) και η Τουανέτ συνασπίζονται και πείθουν τον Αργκάν να παραστήσει τον νεκρό, ώστε να ανακαλύψει ποιος πραγματικά τον αγαπάει και του είναι πιστός.
Θα αποδειχθεί, τελικά, ότι η δεύτερη σύζυγός του, η Μπελίνα, κυνηγούσε μόνο την περιουσία του, ενώ η κόρη του Αντζελίκ τον αγαπούσε πραγματικά. Μετά τη “νεκρανάστασή” του, ο Αργκάν θα επιτρέψει στην Αντζελίκ να παντρευτεί τον άντρα, που εκείνη έχει επιλέξει, τον Κλεάνθη (Παναγιώτης Γαβρέλας).
Αίσιο τέλος, όταν επιτέλους καταλαβαίνει την υποκρισία και την κερδοσκοπία των παρατρεχάμενων γιατρών, όπως του Πουργκόν (Δημήτρης Φιλιππίδης) καθώς και της δεύτερης γυναίκας του Μπελίνα, που έπεσαν πάνω του σαν τις ύαινες, καθώς μυρίστηκαν ψοφίμι.
Η παράσταση αποτελεί την ένατη συνσκηνοθεσία του Αιμίλιου Χειλάκη και του Μανώλη Δούνια, μετά τις εξαιρετικά επιτυχημένες παραστάσεις «Μήδεια», «Μη σου τύχει», «Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας», «Οθέλλος», «Αντιγόνη», «Ιφιγένεια», «Ταρτούφος» και «Μόνος με τον Άμλετ».
Στο έργο του ο Μολιέρος, ως πολιτικός σχολιαστής της εποχής του, καταγγέλλει την άκρατη πίστη στη νέα θρησκεία: την επιστήμη. Μέσα από την παράσταση η σκηνοθεσία μιλά με γνωστά μέσα –πολύ λαϊκά και καθόλου λαϊκίστικα– για το θέμα της εμπιστοσύνης στην αυθεντία ή τη διάνοια.
Χωρίς να χρειάζεται να κάνουμε ανάλυση του έργου, άλλωστε οι θεατρικές παραστάσεις είναι εμπειρίες και όχι συγγράμματα, πρέπει να σταθούμε στο πώς επηρεάζουν οι πράξεις και τα λόγια μας τον τρόπο σκέψης των άλλων. Η ασθένεια του Αργκάν έγκειται στη φιλαργυρία του και στην ανάγκη αναγνώρισής του από τους άλλους.
Οι συν αυτώ γιατροί αποδεικνύουν το μαύρο άσπρο είτε πρόκειται για τις αδυναμίες ενός καθυστερημένου μέλλοντος γαμπρού, που παρουσιάζονται ως πλεονεκτήματα, είτε είναι οι διαφόρων ειδών αμφίβολες θεραπείες και τα κάθε είδους κλύσματα και συνταγές.
Αλλά και η οικογένεια δεν είναι άμοιρη ευθυνών, αφού λόγω προσωπικής ατζέντας του καθενός ανέχονται τη συμπεριφορά της όρνιθας με τα χρυσά αυγά και έτσι, χρησιμοθηρικά, διαιωνίζουν το πρόβλημα.
Η σκηνοθετική οπτική των Αιμίλιου Χειλάκη – Μανώλη Δούνια, λειτουργεί εξαιρετικά με την αρωγή του εντυπωσιακού σκηνικού του Γιώργου Γαβαλά, ενός λιτού και αφαιρετικού σκηνικού, που επινοήθηκε σε πλήρη αντίθεση με την εύρωστη οικονομική κατάσταση του ήρωα, επειδή συνάδει με την εσωτερική του φτώχεια και την ψυχική και συναισθηματική του ασθένεια.
Η ιδιαίτερη μουσική του Θοδωρή Οικονόμου, τα σουρεάλ κοστούμια της Αλεξίας Θεοδωράκη, η δυνατή και καλοσυντονισμένη υποκριτική ομάδα των ηθοποιών, οι καίριοι φωτισμοί του Νίκου Βλασόπουλου, όπως και η κίνηση της Έλενας Γεροδήμου συμβάλλουν καθοριστικά, ώστε να παρασταθεί σύγχρονα, εμβριθώς μελετημένα και, σαφώς, ευρηματικά, ένα έργο που συχνά ανεβαίνει σε Ελλάδα και εξωτερικό.
Ο Αιμίλιος Χειλάκης είναι ένας απολαυστικότατος Αργκάν, ένας πονηρός, εγωπαθής, σχεδόν δικτατορικός ήρωας, μα και αφελής «ασθενής με το στανιό». Κερδίζει άμεσα το κοινό με τη δεινότητά του, με τη ζεστή, βαθιά, μεστή φωνή του, με το χιούμορ του και τους υπαινιγμούς του.
Η Μυρτώ Αλικάκη ερμηνεύει για μια ακόμη φορά τη σύζυγο του ήρωα, τη Μπελίνα – τη θυμάμαι στον ίδιο ρόλο και πάλι στο αρχαίο θέατρο Φιλίππων, το 2019 – μια γυναίκα δολοπλόκο, συμφεροντολόγα κι ανήθικη.
Όλος ο θίασός, ένα δεμένο σύνολο, με καλή χημεία και εξαιρετική απόδοση.
Το σκηνοθετικό δίδυμο Χειλάκης – Δούνιας βάζει στο στόχαστρό του τους τσαρλατάνους και τους κομπογιαννίτες που λυμαίνονται το ιατρικό επάγγελμα. Σατιρίζει έξυπνα τους «ειδήμονες» της εποχής ( γιατί όχι και του σήμερα), που κρύβονταν πίσω από πομπώδεις φράσεις και φανταχτερές ορολογίες, πασχίζοντας έτσι να καμουφλάρουν την ανεπάρκεια των γνώσεών τους και την «αμαρτία»: πάνω από τον ιπποκράτειο όρκο το ανέντιμο κέρδος, το προσωπικό συμφέρον.
Παράλληλα μάς δίνουν ευκρινώς ένα πολιτικό σχόλιο, καταγγέλλοντας κάθε μορφή εξουσίας, ασκώντας έντονη κριτική στην τότε γαλλική κοινωνία και, εξ αντανακλάσεως, στη σημερινή και στα κακώς κείμενά της.
Σε μια ανεπτυγμένη κοινωνία σε επίπεδο υποδομών, αξιών και στάσεων ζωής, σύμφωνα με τα δεδομένα μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου, θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι η συνάντηση γιατρού-ασθενούς δύναται να βασιστεί σε πατερναλισμό, πληροφόρηση, ερμηνεία ή συζήτηση. Ανάλογα με την επιστημονική πληρότητα του «πομπού» και του μορφωτικού επιπέδου του «δέκτη». Αυτή η συνάρτηση είναι ο άξονας γύρω από τον οποίο περιστρέφεται η κωμωδία του Μολιέρου «Ο κατά φαντασίαν ασθενής», στην ευφρόσυνη παράσταση της «Τεχνηχώρος»
Η κοινή αισθητική και η πολύχρονη συνεργασία των Χειλάκη – Δούνια, αποδίδει καρπούς και, υποθέτω, ότι αυτή η διπλή υπογραφή δε θα σταματήσει στον «Κατά φαντασίαν ασθενή».
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Σκηνοθεσία – Διασκευή: Αιμίλιος Χειλάκης – Μανώλης Δούνιας
Ελεύθερη απόδοση: Μανώλης Δούνιας
Σκηνικά: Γιώργος Γαβαλάς
Κοστούμια: Αλεξία Θεοδωράκη
Μουσική: Θοδωρής Οικονόμου
Φωτισμοί: Νίκος Βλασόπουλος
Κίνηση: Έλενα Γεροδήμου
Βοηθός σκηνοθετών: Θάνος Χατζόπουλος
Γραφιστικός σχεδιασμός: Δημήτρης Γκέλμπουρας @frobidden.designs
Social Media: Renegade Media
Παραγωγή: Τεχνηχώρος
ΠΑΙΖΟΥΝ:
Αιμίλιος Χειλάκης, Αθηνά Μαξίμου, Μυρτώ Αλικάκη,
Θοδωρής Ρωμανίδης, Νίκος Γκέλια,
Παναγιώτης Γαβρέλας, Βίκυ Διαμαντοπούλου,
Γιώργος Ζυγούρης, Δημήτρης Φιλιππίδης
ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ
