«….σαν είδε ο Δημητρός μπροστά του τη Λωξάντρα, φαρδύπλατη, μακρόσκελη λεβέντισσα, γεροδεμένη δωρικιά κολόνα να μπαίνει στην κάμαρα κρατώντας τον δίσκο με το γλυκό στα χέρια της, άνοιξε η καρδιά του. Όμορφη δεν ήταν, δεν είχε μέση δαχτυλίδι. Κι όμως, γιατί ταράχτηκε έτσι ο Δημητρός; Γιατί είπε το «ναι» αμέσως, χωρίς καν να βεβαιωθεί αν ήτανε κατάλληλη για τα παιδιά του, αφού για χατίρι των παιδιών παντρεύουνταν; Μ΄ αυτή την απορία έπεσε ο Δημητρός εκείνο το βράδυ να κοιμηθεί και όλη τη νύχτα έβλεπε στον ύπνο του τη Λωξάντρα…»
Εμείς, βράδυ Τετάρτης, με πεντακάθαρο γαλαξία αστεριών πάνω απ’ το Φρούριο, στην καρδιά της πόλης μας, την είδαμε τη Λωξάνδρα, την ακούσαμε, τη ζήσαμε, έτσι όπως την ετοίμασε ο Σωτήρης Χατζάκης, την ξεδιάλυνε απ΄ τις αράδες της Ιορδανίδου ο Άκης Δήμου και την αναβίωσε πειστικά στη σκηνή η Ελένη Κοκκίδου κι όλοι οι άνθρωποί της, ο πολυπληθής θίασος της παράστασης.
Στη «Λωξάντρα» της Μαρίας Ιορδανίδου, η οποία έγραψε το βιβλίο το 1963, όταν ήταν ήδη 60 ετών, καταγράφεται η ζωή της ηρωίδας και η καθημερινότητα των Ελλήνων της Πόλης στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και ως τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα ιστορικά γεγονότα παρουσιάζονται αδρά και βοηθούν την τοποθέτηση της μυθοπλασίας μέσα στον ιστορικό χρόνο. Η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, η σφαγή των Αρμενίων, ο πόλεμος του 1897, οι ταραχές των αρχών του 20ού αιώνα στην Αθήνα, η εκλογική νίκη του Δηλιγιάννη και η δολοφονία του, η επανάσταση στο Γουδί, οι Βαλκανικοί Πόλεμοι και ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έχουν θέση στο έργο. Ασφαλώς, οι αναφορές σε όλα αυτά δεν είναι τόσες και τέτοιες, ώστε να κυριαρχήσει η Ιστορία. Δεν πρόκειται για ιστορικό μυθιστόρημα, όμως μέσα από την προσωπική , βιωματική ιστορία της Λωξάνδρας, γιαγιάς της συγγραφέως, ανοίγεται παράθυρο σε μια σημαντική περίοδο για το έθνος μας.
Η θρυλική κοκόνα της Πόλης, που αρκετοί από εμάς θυμόμαστε από τη δημοφιλή, ασπρόμαυρη τηλεοπτική σειρά της ΕΡΤ στη δεκαετία του ’80, με τη μοναδική Μπέτυ Βαλάση, ήρθε και στο Φρούριο Καβάλας , στο πλαίσιο του 62ου Φεστιβάλ Φιλίππων, σε σκηνοθεσία Σωτήρη Χατζάκη. Να υπενθυμίσουμε ότι ο σκηνοθέτης «αναμετριέται» με τη «Λωξάντρα» δεύτερη φορά, καθώς είχε προηγηθεί η παράσταση του ΚΘΒΕ το 2010, στην ίδια θεατρική απόδοση του Άκη Δήμου. Η σκηνοθεσία και πάλι χτίζει το ισχυρό σκηνικό είδωλο : ένα ατέλειωτο δείπνο, με τη μουσική και την τέλεση κυκλικών χορών να προστατεύουν την ομάδα από τον θάνατο και την κακιά τη μοίρα. Επίκεντρο, η γόνιμη και απροσδόκητη γυναικεία μητρική μορφή γεμάτη όρεξη, αυτοπεποίθηση και νοστιμιά.
Πρόκειται, λοιπόν, για ένα ηθογραφικό πλέγμα της Ιορδανίδου για την Πολίτισσα ηρωίδα της, από τον γάμο ως τα γεράματά της: Η Λωξάντρα παντρεύεται σε μεγάλη ηλικία έναν χήρο με τέσσερα παιδιά, τον Δημητρό. Τα μεγαλώνει, τα παντρεύει, ξενιτεύεται, γερνάει και μέσα απ’ τη ζωή της ξεδιπλώνεται ολόκληρος ο κόσμος της Πόλης, μέσα από τα γεγονότα που τον σημάδεψαν πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο, αλλά και μέσα από τις μυρωδιές, τους ήχους, τις μελωδίες, τους γλωσσικούς ιδιωματισμούς και, οπωσδήποτε, τις συνταγές μαγειρικής. Άλλωστε, από την αρχή δίνεται έμφαση στο φαγητό: «Μουχαλεμπί και γκιούλ σερμπέτ ο αναστεναγμός σου και του Χατζή Μπεκίρ λοκούμ ο τρυφερός λαιμός σου. Ο κάθε λόγος σου γλυκός, σαν ραβανί αφράτος και σαν Αιβάν – Σεράι λοκμάς, με μέλι μυρωδάτος», στις πικάντικες γεύσεις, στ’ ανατολίτικα αρώματα μπαχαρικών και, βεβαίως, στην αφελή νοοτροπία της και στην άδολη συμπεριφορά της .
Εκείνο που μας κερνά γενναιόδωρα η χυμώδης, παρορμητική, γνήσια Πολίτισσα, δεν είναι παρά η κατάφαση του ανθρώπινου στις αντιθέσεις και διαψεύσεις της Ιστορίας, το χιούμορ που στηρίζεται στην αντιπαράθεση τής μιας και μοναδικής περίπτωσης, με την ολότητα και το ριζικό τής φυλής. Αυτό είναι το δικό μας μουσείο της αθωότητας. Η Λωξάντρα, πέρα από την περίοπτη θέση της στο κέντρο της οικογενειακής εστίας, κουβαλά τη ρίζα της αρχέγονης θεότητας που αγκαλιάζει τους ανέστιους, τους πένητες, τα παιδιά είτε χαμένα είτε «αρνάκια στο μαντρί» . Διόλου τυχαία, επομένως, μιλούσε απευθείας με την Παναγία την Μπαλουκλιώτισσα η θεοσεβής γυναίκα, σα να’ τανε η επί γης εκπρόσωπός Της και η διεκπεραιώτριά Της.
Η παράσταση
Ένα οδοιπορικό στην Κωνσταντινούπολη του περασμένου αιώνα. Είδαμε κι αφουγκραστήκαμε τους ανθρώπους, τις παραδόσεις και τις συνήθειες της εποχής, κάναμε βόλτες στο Μακροχώρι ,στον Βόσπορο, στην Ελλάδα και στα Ταταύλα. Οι εικόνες και οι μυρωδιές μάς τύλιξαν «ζωντανές» σε όλη τη διάρκεια της παράστασης. Αγορές, μπαχάρια, η αναζωογονητική αύρα της θάλασσας του Μαρμαρά, τα θορυβώδη μεσημέρια , η μυρωδιά του φαγητού στα στενοσόκακα κι αίφνης, γίναμε μέλη μιας οικογένειας της Πόλης, η οποία μεγάλωνε, ξενιτευόταν, γύριζε στα πάτρια εδάφη, πλούτιζε, ταξίδευε και γινόταν έρμαιο των πολιτικών εξελίξεων , καθρεφτίζοντας την Ιστορία.
Ωστόσο, η μεγάλη διάρκεια αυτής της διασκευής κι έτσι όπως την πλούτισε η σκηνοθεσία, ολισθαίνει κάποιες φορές στο μουσικό θέατρο κι ένας διαβασμένος θεατής, διαισθάνεται ένα κενό στη μελέτη της εποχής, ως προς την εσωτερικότητα των ηρώων, τις συμπεριφορές και τις κινήσεις. Οι περισσότεροι ηθοποιοί μιλούν και κινούνται σε φασαριόζικη ατμόσφαιρα, όπως τους καθοδήγησε ο σκηνοθέτης.
Δεσπόζει, ασφαλώς, η φιγούρα της Λωξάνδρας – Ελένης Κοκκίδου. Διογκωμένη γλωσσικά επίτηδες η καλή ηθοποιός (το λάμδα το παχύ σε όριο επιτήδευσης), πληθωρική και δυναμική, επιβάλλεται και αισθητικά και ερμηνευτικά των άλλων. Δοτική και ευαίσθητη, γενναιόδωρη και ανθρώπινη, χαριτωμένα λαίμαργη, βαθιά θρησκευόμενη, συγκινεί και κερδίζει το κοινό με την ερμηνεία της, τόσο στην πρόζα, όσο και στο τραγούδι. Μερίδιο στην επιτυχία ανήκει και στους υπόλοιπους ηθοποιούς της παράστασης κι ένα σημαντικό κομμάτι στην εξαιρετική Σοφία Παπάζογλου. Ευτυχής η επιλογή της για τον ρόλο της Ευθαλίας.
Ιδιαίτερη αναφορά στον έμπειρο Γιώργο Αρμένη που έπλασε έναν αξιαγάπητο «Δημητρό. Χαρήκαμε και τη μουσική του Ανδρέα Κατσιγιάννη και τα γνωστά ελληνικά και τούρκικα τραγούδια, ενώ τα σκηνικά της ΄Ερσης Δρίνη, προσαρμοσμένα στις ανάγκες του «ράβε – ξήλωνε» καθημερινά, όπως απαιτεί μια περιοδεία στην ενδοχώρα. Θα προτιμούσα, σαφώς, να έλειπε το άχρωμο κι άοσμο φόντο. Το χωρίς ταυτότητα, το ξένο με την εποχή και τον τόπο, το αδιάφορο κι εντελώς περιττό. Θα ήταν αρκετά μια τραπεζαρία και η δράση, ν’ αναδείξουν την ουσία του έργου.
Συμπερασματικά, πρόκειται για μια διασκεδαστική παράσταση που μαλακώνει και καθησυχάζει, θυμίζει τα περασμένα με διάθεση νοσταλγίας, γλυκόπικρη αλλά καλοδεχούμενη. Είναι, θαρρείς, αυτό το ευ ζην που έφεραν μαζί τους τούτοι οι άνθρωποι, όταν ήρθαν στην Ελλάδα. Ο «ακριβός» πολιτισμός τους, το να ξέρεις να ζεις με μυρωδιές, με γεύσεις, με χορό, με αγάπη, με πόνο, με δύναμη, με αγωνίες και αγώνες να μπορείς να μακραίνεις τη ζωή, να είσαι εσύ που κρατάς τη σκυτάλη και την παραδίδεις στους επόμενους. Ο κόσμος πέρασε όμορφα, διασκέδασε, συγκινήθηκε, χειροκρότησε με ενθουσιασμό τους ηθοποιούς στο φινάλε.
Συντελεστές:
Θεατρική μεταφορά: Άκης Δήμου
Σκηνοθεσία: Σωτήρης Χατζάκης
Σκηνικά-Κοστούμια: Έρση Δρίνη
Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος
Χορογράφος: Δήμητρα Γρατσιούνη
Βοηθός σκηνοθέτη: Κωνσταντίνος Κυριακού
Φωτογράφος: Μαριλένα Αναστασιάδου
Οργάνωση Παραγωγής: Ντόρα Βαλσαμάκη
Παραγωγή: Θεατρικές επιχειρήσεις Τάγαρη
Πρωταγωνιστούν:
Ελένη Κοκκίδου, Γιώργος Αρμένης, Μιχάλης Μητρούσης, Ευαγγελία Μουμούρη, Χρύσα Παπά
Συμμετέχουν αλφαβητικά οι: Κατερίνα Αντωνιάδου, Χρήστος Ζαχαριάδης, Αλεξάνδρα Καρακατσάνη, Κωνσταντίνος Κυριακού, Γιάννης Κουκουράκης, Αλεξία Μουστάκα, Κοραλία Τσόγκα, Σόλων Τσούνης, Αλμπέρτο Φάις, Μαρία Χάνου, Χριστίνα Ψάλτη
«Τραγουδίστρια Ευθαλία» η Σοφία Παπάζογλου
Μουσική: Ανδρέας Κατσιγιάννης
ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ
