Όταν το σχολείο μας, το 5ο Γυμνάσιο Καβάλας, πέτυχε την έγκρισή του στο πρόγραμμα κινητικότητας Erasmus+, δεν είχαμε ακόμη συνειδητοποιήσει τις δυνατότητες και τη δυναμική αυτού του προγράμματος. Ίσως επειδή προηγείται της υλοποίησής του πολύμηνη προετοιμασία και ένα ατελείωτο πλήθος εγγράφων.
Σήμερα όμως, έχοντας επιστρέψει και έχοντας σιγά – σιγά φιλτράρει και αφομοιώσει τις εικόνες και τις πληροφορίες, μπορούμε να διαβεβαιώσουμε πως το πρόγραμμα ERASMUS+ είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο στα χέρια του εκπαιδευτικού, που πραγματικά του δίνει τη δυνατότητα να διευρύνει τους εκπαιδευτικούς (αλλά και προσωπικούς) του ορίζοντες και να προβληματιστεί ουσιαστικά πάνω στο αντικείμενο της καθημερινής δουλειάς του: το τι και το πώς της διδασκαλίας. Και αυτό επιτυγχάνεται με τη ζωντανή, επιτόπια παρακολούθηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας σε άλλες χώρες.
«Ζήσαμε» λοιπόν για επτά ημέρες το εκπαιδευτικό σύστημα της Φινλανδίας, για το οποίο πολλά έχουν γραφεί και ειπωθεί, συνήθως άκρως επαινετικά. Ιδιαίτερα μετά την κατάκτηση των πρώτων θέσεων στους διεθνείς εκπαιδευτικούς διαγωνισμούς PISA λίγα χρόνια πριν (όπου η Φινλανδία ανταγωνίστηκε στα ίσα υπερδυνάμεις στο χώρο της εκπαίδευσης όπως η Ν. Κορέα και η Σιγκαπούρη), θεωρήθηκε από πολλούς ως ένα από τα καλύτερα εκπαιδευτικά συστήματα παγκοσμίως. Είναι όμως αλήθεια ότι κι εμείς θαυμάσαμε και προβληματιστήκαμε σε μεγάλο βαθμό, κυρίως γιατί αυτό που είδαμε απέχει (τραγικά) πολύ από την ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα.
Είδαμε μία χώρα με σοβαρή εκπαιδευτική πολιτική: Το εκπαιδευτικό σύστημα συνεχώς βελτιώνεται και εκσυγχρονίζεται, οι αλλαγές έχουν συνέχεια και δεν επηρεάζονται από τους εκάστοτε υπουργούς και κυβερνήσεις. Το Φινλανδικό Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας καθορίζει το πρόγραμμα σπουδών και τον προσανατολισμό του εκπαιδευτικού συστήματος . Στις επιτροπές του συμμετέχουν πανεπιστημιακοί, φοιτητές, εκπαιδευτικοί, εκπρόσωποι των Δήμων και εκπρόσωποι των εκδοτικών οίκων. Πέρα όμως από τις γενικές κατευθύνσεις, πληθώρα εκπαιδευτικών αρμοδιοτήτων έχει παραχωρηθεί στην τοπική αυτοδιοίκηση. Το εκπαιδευτικό σύστημα της Φινλανδίας είναι από τα πιο αποκεντρωμένα της Ευρώπης (σε αντίθεση με το ελληνικό που είναι το πιο συγκεντρωτικό).
Συνδικαλισμός – Αξιολόγηση
Είδαμε μία χώρα με εκπαιδευτικούς που χαίρουν μεγάλης εκτίμησης και αναγνώρισης. Το επάγγελμα του δασκάλου έχει πολύ υψηλό κοινωνικό κύρος, αλλά και το επίπεδο των εκπαιδευτικών είναι πολύ υψηλό. Διαθέτουν μεταπτυχιακές σπουδές (τριετείς σπουδές και master στα παιδαγωγικά) και επιμορφώνονται κάθε χρόνο, όπως επίσης υποστηρίζονται και μέσα στο σχολείο από εξειδικευμένους συνεργάτες. Στη Φινλανδία οι καθηγητές είναι άτομα που σέβονται τον εαυτό τους και τα σέβεται και η κοινωνία. Επίσης, ο συνδικαλισμός τους είναι ανεξάρτητος από τα κόμματα. Ανήκουν σε ένα συνδικαλιστικό όργανο που συμμετέχει θεσμικά στη σύνταξη των προγραμμάτων και σπανίως έρχεται σε αντίθεση με τη διοίκηση. Τέλος, η αξιολόγηση (για την οποία τόσος λόγος γίνεται στη χώρα μας) δεν υφίσταται, γιατί όπως μας είπαν «δεν χρειάζεται»! Ο εκπαιδευτικός, με απόλυτη αυτονομία, επιλέγει τη μέθοδο διδασκαλίας που θα ακολουθήσει και όλοι αυτοαξιολογούνται, χωρίς να υπάρχουν μηχανισμοί εποπτείας και αξιολόγησης.
Το πιο σημαντικό όμως: Είδαμε τα σχολεία και τους μαθητές. Σχολεία χωρίς κάγκελα, με ελεύθερη πρόσβαση, σχολεία μεγάλα, φωτεινά, άρτια σχεδιασμένα (μας είπαν ότι συχνά σπουδαίοι αρχιτέκτονες αναλαμβάνουν να τα σχεδιάσουν). Το λύκειο της Tikkurila έξω από το Ελσίνκι, στο οποίο παρακολουθήσαμε τα περισσότερα μαθήματα, δεν ήταν ένα πολυτελές κτίριο. Ήταν όμως ένα ζωντανό σχολείο με μαθητές που ένιωθαν άνετα σ’ αυτό. Με χώρους αναψυχής κι ελεύθερου χρόνου, με ευρύχωρη τραπεζαρία (κάθε μαθητής στη Φινλανδία δικαιούται πρωινό και γεύμα), με ωραία χρώματα και διακόσμηση των παιδιών στους τοίχους, με βιβλιοθήκη και χώρους εργασίας και (κυρίως!) χωρίς να ακούγεται ο ενοχλητικός ήχος του κουδουνιού (γιατί στα πλαίσια της αυτονομίας του, ο κάθε δάσκαλος αποφασίζει για την ώρα προσέλευσης και εξόδου των μαθητών!). Οι τάξεις ευρύχωρες, με σύγχρονους υπολογιστές και διαδραστικά συστήματα τελευταίας τεχνολογίας, οι αίθουσες καλλιτεχνικών πραγματικά εντυπωσιακές (με χώρους για τη γλυπτική, τη ζωγραφική, τη φωτογραφία, τη γραφιστική) και οι υποδομές στα γυμναστήρια άρτιες.
Χωρίς άγχος και κούραση
Οι μαθητές των φινλανδικών σχολείων, όπως εμείς τους παρακολουθήσαμε κατά τις ώρες των μαθημάτων και συζητώντας μαζί τους, δεν χαρακτηρίζονται από το άγχος, την κούραση και (συχνά) την ανάγκη εκτόνωσης του Έλληνα μαθητή. Το σχολείο καλύπτει τις εκπαιδευτικές τους ανάγκες, η μελέτη σ’ αυτό είναι αρκετή και το απόγευμά τους είναι ελεύθερο, γιατί η έννοια φροντιστήριο και γενικά ιδιωτική εκπαίδευση είναι κάτι άγνωστο. Παράλληλα, έχουν λιγότερες ώρες διδασκαλίας και λιγότερη ύλη. Όλα τα παιδιά είναι στην ίδια τάξη ανεξαρτήτως ικανοτήτων, προσφέρεται επίσης ενισχυτική διδασκαλία και ψυχολογική υποστήριξη από εξειδικευμένο προσωπικό μέσα στο σχολείο, για τα παιδιά που το έχουν ανάγκη. Ως αποτέλεσμα, το χάσμα μεταξύ των αποκαλούμενων καλών και κακών μαθητών είναι εξαιρετικά μικρό.
Διαφορετική φιλοσοφία εκπαίδευσης
Η σημαντικότερη όμως διαφορά που εντοπίσαμε αφορά στον προσανατολισμό και τη φιλοσοφία της εκπαίδευσης. Το εκπαιδευτικό σύστημα στη χώρα μας δίνει στο μαθητή ένα μεγάλο πλήθος κατακερματισμένων γνώσεων, καλλιεργεί την αποστήθιση και βασίζεται στις συνεχείς εξετάσεις, με αποκορύφωμα τις τελευταίες τάξεις του Λυκείου και την εξάρτηση από τις πανελλήνιες, όπως όλοι γνωρίζουμε. Στη Φινλανδία η υποχρεωτική εκπαίδευση είναι 9ετής (7 έως 16 ετών) και τα παιδιά φοιτούν στο ίδιο σχολείο (κτίριο), με ενιαίο πρόγραμμα χωρίς επικαλύψεις. Στόχος της βασικής εκπαίδευσης είναι να υποστηρίξει την απόκτηση γνώσεων που απαιτούνται για την περαιτέρω εκπαίδευση, αλλά κυρίως να αναπτύξει την προσωπικότητα των μαθητών και να καλλιεργήσει ένα σύνολο δεξιοτήτων. Πολύ σημαντικές μεταξύ αυτών είναι οι κοινωνικές και επικοινωνιακές δεξιότητες και πάνω σ’ αυτές είναι δομημένη η εκπαιδευτική διαδικασία. Η βασική αρχή των Φινλανδών παραμένει ίδια, από τη δεκαετία του 1970 που ξεκίνησαν να επενδύουν στην εκπαίδευση και να κάνουν μεταρρυθμίσεις: Στόχος δεν είναι η αριστεία των μαθητών, αλλά η ισότητα στην εκπαίδευση. Έτσι, στα σχολεία της Φινλανδίας δεν υπάρχουν εξετάσεις. Μόνο στην τελευταία τάξη του Λυκείου για την απόκτηση του απολυτήριου τίτλου και την εισαγωγή στα πανεπιστήμια. Η αξιολόγηση του μαθητή γίνεται από τον δάσκαλο, εξαρτάται από την εκτίμησή του και όχι από εξετάσεις. «Μαθαίνουμε, δεν εξεταζόμαστε», αυτή είναι η φιλοσοφία τους. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι μετά την υποχρεωτική 9ετή εκπαίδευση ακολουθεί η ανώτερη δευτεροβάθμια (16 έως 18 ετών), που περιλαμβάνει τη γενική και την τεχνική εκπαίδευση. Μόνο που τα επαγγελματικά λύκεια της Φινλανδίας δεν έχουν καμία σχέση με τα αντίστοιχα ελληνικά, που σε κάποιες περιπτώσεις αντιμετωπίζονται ως σχολεία δεύτερης κατηγορίας. Αντίθετα στη Φινλανδία έχουν μεγάλο κύρος και παρέχουν εκπαίδευση υψηλού επιπέδου. Επισκεφθήκαμε το τεχνικό λύκειο της Varia και εντυπωσιαστήκαμε από τις υποδομές και τους χώρους του. Όπως μας ενημέρωσαν, η τεχνική εκπαίδευση έχει αναβαθμισμένο ρόλο, είναι ισότιμη με τη γενική και απόλυτα συνδεδεμένη με την αγορά εργασίας. Οι απόφοιτοι και των δύο τύπων λυκείων μπορούν να συνεχίσουν τις σπουδές τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση (ή σε τεχνικές σχολές), και ο αριθμός των εισακτέων αναπροσαρμόζεται κάθε χρόνο μετά από μελέτη διαφόρων δεικτών όπως γεννήσεις, μεταναστευτικές ροές, πορεία οικονομίας κλπ.
Είναι φανερό ότι το φινλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα απέχει πολύ από το δικό μας. Κανένα όμως σύστημα μιας χώρας δεν μπορεί να αντιγραφεί ή να εφαρμοστεί αυτούσιο σε μία άλλη. Υπάρχουν πάντα οι διαφορές στην κουλτούρα, τις συνθήκες, τη νοοτροπία. Το να σταθούμε όμως για λίγο και να αναρωτηθούμε πώς μπορούμε να κάνουμε μικρά βήματα βελτίωσης στην εκπαιδευτική μας καθημερινότητα, αυτό είναι ίσως το πολυτιμότερο μάθημα που πήραμε από τους Φινλανδούς. Για να στηρίξουμε, να βοηθήσουμε, να ενδυναμώσουμε τον μαθητή ως άνθρωπο. Και, ίσως, για να κάνουμε το σχολείο λίγο πιο ελκυστικό γι’ αυτόν.
(Δελτίο τύπου του 5ου Γυμνασίου Καβάλας)
