Του Κώστα Παπακοσμά
Τις ημέρες αυτές κάθε χρόνο από το 1974 και μετά, οι Έλληνες τιμούμε την αποκατάσταση των δημοκρατικών θεσμών, οι οποίοι είχαν καταργηθεί από τη δικτατορία των συνταγματαρχών το 1967. Μέρες που μπορεί να φέρνουν ικανοποίηση, αλλά συνοδεύονται πάντα από έναν κρυφό πόνο που ακόμη, τόσες δεκαετίες μετά, μας πονάει και αφορά την ταυτόχρονη τραγωδία της Κύπρου. Ποιά ήταν όμως τα γεγονότα στην Καβάλα τις ημέρες εκείνες;
Στο κείμενο που ακολουθεί θα περιγράψουμε την «εικόνα» στην Καβάλα τις τραγικές εκείνες ημέρες αλλά και το πολιτικό και κοινωνικό σκηνικό που υπήρχε στα χρόνια της δικτατορίας.
Στην Καβάλα το άκουσμα της εισβολής στην Κύπρο και της ανακοίνωσης της επιστρατεύσεως , το πρωί του Σαββάτου της 20ης Ιουλίου βρήκε τους πολίτες αναστατωμένους . Έδρα Μεραρχίας η Καβάλα αλλά και κέντρου επιστρατεύσεως η Ελευθερούπολη συγκέντρωσε σε χρόνο ρεκόρ εκατοντάδες επίστρατους.
Οι ξένοι, που ήταν τότε για διακοπές, προσπαθούν να βρουν τρόπους να φύγουν ενώ στα καταστήματα τροφίμων άρχισαν να σχηματίζονται .. ουρές. (το κατοχικό σύνδρομο αναβίωσε..).
Από το βράδυ της 20ης Ιουλίου 1974 άρχισαν να διέρχονται από το κέντρο της πόλης εκατοντάδες αυτοκίνητα, κυρίως μικρά φορτηγά, που είχαν επιστρατευτεί με κατεύθυνση τα σύνορα του Έβρου.
Στρατιωτικά οχήματα κινήθηκαν μέσω ορεινών δρόμων της Ξάνθης και της Κομοτηνής.
Στο Νοσοκομείο Καβάλας υψώθηκε μια μεγάλη σημαία του σήματος του Ερυθρού Σταυρού λευκή με κόκκινο σταυρό στην μέση.
Τις βραδινές ώρες ζητήθηκε προαιρετική συσκότιση κατοικιών και δημοσίων κτιρίων.
Η τηλεόραση και το ραδιόφωνο μετέδιδαν τα νέα, τόσο από την Κύπρο και τις εχθροπραξίες όσο και από την επιστράτευση. Η γενική επιστράτευση που κηρύχθηκε, αποκάλυψε και το άλλο έγκλημα της δικτατορίας η οποία άφησε τον στρατό, επί χρόνια, χωρίς ανανέωση του εξοπλισμού και χωρίς καμία ετοιμότητα των υπηρεσιών του να ανταποκριθούν σε καθήκοντα επιστράτευσης. Εικόνα διάλυσης λέγετε ότι επικρατούσε σε όλα τα στρατόπεδα, πράγμα που αποτέλεσε το υπόστρωμα κατάρρευσης και ανατροπής της χούντας.
Ο ΗΡΩΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΣΑΜΚΙΡΑΝΗΣ
Τα γεγονότα στην Κύπρο είχαν ως αποτέλεσμα να χάσει τη ζωή ο Καβαλιώτης Δημήτρης Τσαμκιράνης που σκοτώθηκε στην Κύπρο στις 22 Ιουλίου 1974, στα τραγικά γεγονότα της εισβολής του νησιού.
Ο Έφεδρος Ανθυπολοχαγός Δημήτριος Τσαμκιράνης, με καταγωγή από τις Ελευθερές Καβάλας, γεννήθηκε το 1953 , ξεκίνησε τις γυμνασιακές του σπουδές στην Καβάλα και στην συνέχεια τις ολοκλήρωσε με υποτροφία στις ΗΠΑ όπου και σπούδασε. Τον Απρίλιο του 1973 διέκοψε τις σπουδές του για να υπηρετήσει την στρατιωτική του θητεία στις δυνάμεις καταδρομών. Μετά από δική του επιλογή συμμετείχε στην στρατιωτική αποστολή με προορισμό την Κύπρο, ώστε μαζί με άλλους στρατιώτες , να προσφέρει τις υπηρεσίες του στην ματωμένη γη της Κύπρου, αμέσως μετά την τουρκική εισβολή στο μαρτυρικό νησί τον Ιούλιο του 1974.
Μαζί με λοκατζήδες της Α Μοίρας Καταδρομών Μάλεμε Χανίων και μία διμοιρία της Γ Μοίρας Καταδρομών από όλη την Ελλάδα, ο Δημήτρης Τσαμκιράνης συμμετείχε στην αεραποβατική επιχείρηση μεταφοράς προσωπικού, με αεροσκάφη τύπου NOR-ATLAS της πολεμικής αεροπορίας, από την Ελλάδα στην Κύπρο, τη νύχτα της 21ης-22ας Ιουλίου 1974. Η όλη επιχείρηση είχε σκοπό την ενίσχυση των σκληρά μαχόμενων Ελλαδικών και Κυπριακών δυνάμεων κατά των Τουρκικών δυνάμεων εισβολής Αττίλας 1 και Αττίλας 2.
Η επιχείρηση αυτή είχε ονομαστεί “ΝΙΚΗ” , στη διάρκεια της επιχείρησης βλήθηκαν όλα τα αεροσκάφη, από φίλια και εχθρικά πυρά και καταρρίφθηκε ένα, με συνέπεια να βρουν φρικτό θάνατο όλοι οι επιβαίνοντες σ’ αυτό. Είκοσι επτά λοκατζήδες και τέσσερις αξιωματικοί της πολεμικής αεροπορίας καθώς και δύο λοκατζήδες από άλλο αεροσκάφος, έχασαν την ζωή τους την αποφράδα εκείνη νύχτα. Και δυστυχώς στο στρατιωτικό αεροσκάφος που κατερρίφθη λίγο πριν προσγειωθεί στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας, επέβαινε και ο Δημήτρης Τσαμκιράνης.
Το 2008 τριάντα τέσσερα ολόκληρα χρόνια μετά τα θλιβερά γεγονότα της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο και τον αγώνα του Κυπριακού Ελληνισμού, ο Δημήτρης Τσαμκιράνης ένας αγωνιστής, ένας πατριώτης, ένας άνθρωπος που σε ηλικία 21 ετών αψήφησε τον κίνδυνο και έθεσε τον εαυτό του στην υπηρεσία της πατρίδας και θυσιάστηκε γι’ αυτήν, “επέστρεψε” στη γενέτειρα του. Αναγνωρίστηκαν τα οστά του με την μέθοδο του DNA και η Καβάλα τον κήδεψε στις 9 Φεβρουαρίου 2008 με όλες τις τιμές που του άξιζαν.
ΣΤΗΝ ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΚΑΒΑΛΑΣ
Η χούντα των συνταγματαρχών, την 21η Απριλίου 1967 και για αρκετούς μήνες διατήρησε στη θέση του, τον Νομάρχη των προηγούμενων κυβερνήσεων, τον Νικόλαο Ματαράγκα και στις αρχές του 1968 (16 Φεβρουαρίου) διόρισε στη θέση τον Παναγιώτη Δεσποτόπουλο. Ακολούθησαν οι Νομάρχες Αθανάσιος Γκαιταντζής, Νικόλαος Κούρναβος Ανδρέας Παπαματθαίου και Γιάννης Βουλιώτης. Η Νομαρχία ήδη είχε μεταφερθεί επί Νομάρχη Παπαματθαίου στο νέο της κτίριο στην οδό Εθνικής Αντίστασης (τότε λέγονταν Βασιλέως Παύλου). Η κατασκευή του Νομαρχιακού Μεγάρου είχε ξεκινήσει το 1971 και ανάλογα κτίρια είχαν γίνει στην Δράμα, Ξάνθη, Κομοτηνή. Το ταραγμένο 1974 βρήκε την Καβάλα με Νομάρχη τον Γιάννη Βουλιότη. Στο τέλος του έτους Νομάρχης, στην Καβάλα, είχε διοριστεί ο Σερραίος Δ. Κιουρτσής.
ΣΤΟΝ ΔΗΜΟ ΚΑΒΑΛΑΣ
Εκλεγμένος Δήμαρχος, από το λαό της Καβάλας ήταν ο Κωνσταντίνος Τσολάκης που άσκησε καθήκοντα Δημάρχου από 6 Ιουλίου 1964 μέχρι το ..ξημέρωμα της 21ης Απριλίου 1967. Το στρατιωτικό καθεστώς της 21ης Απριλίου τοποθέτησε Δήμαρχο στην πόλη τον Δημοτικό Σύμβουλο Άγγελο Αγγελίδη. Ο Αγγελίδης ήταν Δήμαρχος μέχρι της 25 Αυγούστου 1967. Τον διαδέχθηκε ο απόστρατος αξιωματικός Ευάγγελος Ευαγγελίου που ήταν Δήμαρχος στην πόλη μέχρι το πρωί της 20ης Ιουλίου 1974. Για ελάχιστες ημέρες το Δημοτικό Συμβούλιο ανέθεσε καθήκοντα Δημάρχου, στον αρχαιότερο Δημοτικό Σύμβουλο τον Κωνσταντίνο Σκλάβη.
Με την μεταπολίτευση ανακοινώθηκε ότι καθήκοντα Δημάρχων θα εκτελέσουν και οι πρόεδροι Πρωτοδικών έτσι στις 23 Σεπτεμβρίου 1974 ο Δικαστικός Γ. Μαρκόπουλος ορίσθηκε Δήμαρχος και προετοίμασε ουσιαστικά την τέλεση και των Δημοτικών εκλογών του Μαρτίου του 1975 που ανέδειξαν Δήμαρχο τον συλληφθέντα από την χούντα Κωνσταντίνο Τσολάκη. Ο Τσολάκης ανέλαβε επίσημα καθήκοντα την 1η Ιουνίου 1975. Ο Κώστας Τσολάκης ήταν Δήμαρχος μέχρι την 31η Δεκεμβρίου 1978.
ΤΟ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ «ΟΠΕΡΕΤΑ»
Στην ιστορική μνήμη καταγράφουμε και την 13η Δεκεμβρίου 1967, όπου η Καβάλα έμελλε να γίνει έστω και για μια… μέρα το επίκεντρο για τις δυνάμεις εξουσίας της χώρας. Ο τότε Βασιλιάς Κωνσταντίνος μαζί με την γυναίκα του Άννα-Μαρία , τα παιδιά του, τη μητέρα του Φρειδερίκη τον πρωθυπουργό Κόλλια βρέθηκαν στην Καβάλα. Στα δυο αεροπλάνα, που έφυγαν από το Τατόι, υπήρχαν και ορισμένοι έμπιστοι επιτελείς του Κωνσταντίνου ήταν δυο αεροσκάφη «Ντακότα» της Βασιλικής Αεροπορίας και από το Τατόι αναχώρησαν για «..άγνωστη κατεύθυνση..». Αρχικά σταμάτησαν στο στρατιωτικό αεροδρόμιο της Λάρισας. Εκεί ο Κωνσταντίνος από τον μικρής εμβέλειας ραδιοφωνικό σταθμό εκφώνησε ένα μήνυμα – κάλεσμα για τον λαό και τον στρατό καλώντας τους να «ανατρέψουν» την κυβέρνηση των συνταγματαρχών.
Στη συνέχεια αναχώρησε για την Καβάλα. Στο στρατιωτικό Αεροδρόμιο του Αμυγδαλεώνα μερικά οχήματα του στρατού παρέλαβαν τον Βασιλιά και την συνοδεία του. Η πόλη από στόμα σε στόμα μάθαινε ότι ο Κωνσταντίνος «κατέλυσε» στον «Αστέρα» στη πλατεία. Ο ίδιος πήγε με ελικόπτερο στη Κομοτηνή προσπάθησε να «κινητοποιήσει» τις φιλικές προς αυτόν δυνάμεις αλλά δεν το πέτυχε.
Η κυβέρνηση των Αθηνών είχε αποκόψει τις επικοινωνίες και ήδη είχε τον πλήρη έλεγχο του Στρατού. Τα ξημερώματα της 14ης Δεκεμβρίου η «βασιλική» αποστολή έφευγε από τον Αμυγδαλεώνα με προορισμό την Ρώμη.
Ήταν η τελευταία φορά που «άφηνε» το Ελληνικό έδαφος ο Κωνσταντίνος με τον τίτλο του Βασιλιά.
Οι Συνταγματάρχες είχαν «ριζωθεί» για τα καλά . Αντιβασιλέας ορίστηκε ο Στρατηγός Ζωιτάκης και σε σύντομο χρονικό διάστημα άλλαξαν όλοι οι στρατιωτικοί διοικητές στην Βόρειο Ελλάδα αρχής γενομένης από το Γ. Σ. Σ. και την 11η Μεραρχία στην Καβάλα .
ΟΙ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ
Στην Καβάλα συνέβη το εξής παράδοξο. Οι τοπικές εφημερίδες είχαν εκδοθεί με πρωτοσέλιδα που «εξήραν» την πράξη του Βασιλιά, πριν όμως αυτές κυκλοφορήσουν ο Στρατός και η Ασφάλεια «εισέβαλαν» σε αυτές και με την απειλή, κυριολεκτικά των όπλων υποχρέωσαν δημοσιογράφους και τεχνικούς να τα «αλλάξουν» ενώ κατάσχεσαν τα φύλλα που είχαν τυπωθεί.
ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ
Το Κ.Θ.Β.Ε. επισκέπτονταν κάθε το καλοκαίρι την περιοχή και έδινε παραστάσεις στα αρχαία θέατρα Φιλίππων και της Θάσου. Το 1974 οι παραστάσεις που ήταν προγραμματισμένες για το μοιραίο Σαββατοκύριακο της 20ης και 21ης Ιουλίου ματαιώθηκαν.. αφού επιστρατευτήκαν οι περισσότεροι ηθοποιοί.
Ως πρωτεύουσα του Νομού η Καβάλα, αλλά και άτυπα ήταν το κέντρο της ευρύτερης περιοχής. Ήταν έδρα πολλών υπηρεσιών (από τον Αύγουστο του 1971 είχε γίνει η έδρα του Ζ. γεωγραφικού διαμερίσματος με τους νομούς από τις Σέρρες μέχρι τον Έβρο. Πρώτος ..και τελευταίος διοικητής-υφυπουργός ήταν ο Κωνσταντίνος Μπράβος).
Στην Καβάλα είχε έδρα η Μεραρχία, η Ανωτάτη διοίκηση χωροφυλακής Αν. Μακεδονίας και Θράκης. Το Πρωτοδικείο, η Εισαγγελία, το Στρατοδικείο και οι Φυλακές.
Ήταν έδρα Οικονομικής Εφορίας, Δημοσίου Ταμείου, Τελωνείου, Εφορίας Καπνού.
Στην Καβάλα είχαν προξενικούς αντιπροσώπους η Γαλλία, η Ολλανδία, η Σουηδία, η Αγγλία και η Αμερική.
Την εποχή εκείνη λειτουργούσαν στην Καβάλα οι Τράπεζες Εθνική, Ελλάδος, Αγροτική, Εμπορική και Ιονική.
