του Γιάννη Μόνιου
Σ’ ένα ευρωπαϊκό κοινοβούλιο (νομίζω της Αυστρίας) πολύ σοφώς στήσανε να πρωτοστέκεται (και να διδάσκει τους βουλευόμενους), η προτομή του Θουκυδίδη, αυτού του αρχαιόθεν πλήρως ανατέμνοντος την ανθρώπινη φύση και βαθέως ορθοτέμνοντος τα βίαια πάθη της.
Στη Θουκυδίδεια Ιστορία με ηρεμία και εκπλήσσουσα παραστατικότητα εκτίθενται πώς φέρονται και πως αεί στο μέλλον συμπεριφέρονται οι άνθρωποι στη διάρκεια ενός πολέμου, ιδίως εμφυλίου (ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι σίγουρα εμφύλιος). Διαβάζουμε στο 3ο βιβλίο, κεφ. 82: «Και επέπεσε πολλά και χαλεπά ταις πόλεσι, γιγνόμενα και αεί εσόμενα, έως αν η αυτή φύσις ανθρώπου η» (κι έπεσαν στις πόλεις μύριες συμφορές που γίνονται και θα γίνονται πάντα, όσο μένει ίδια η φύση του ανθρώπου).
Ναι, στα κεφάλαια 82 και 83 του τρίτου βιβλίου των Θουκυδίδειων Ιστοριών διαβάζουμε, συμπυκνωμένα διατυπωμένη, την πολυπλεύρως φρικιαστική «παθολογία τρόμου», όπως παλιοί, μεστοί φιλόλογοι τιτλοφόρησαν αυτά τα δύο κεφάλαια. Η φράση «βίαιος διδάσκαλος ο πόλεμος» (κεφ. 82 παρ. 2) είναι καίρια, θεμελιωδώς διδακτική όχι μόνο για όλο το έργο του Θουκυδίδη, αλλά και για κάθε τωρινό και μελλοντικό εγχειρίδιο πολιτικής επιστήμης.
Αντιγράφουμε την παρ. 2: «Εν μεν γαρ ειρήνη και αγαθοίς πράγμασιν αι τε πόλεις και οι ιδιώται αμείνους τα γνώμας έχουσι δια το μη εις ακουσίους ανάγκας πίπτειν. Ο δε πόλεμος υφελών την ευπορίας του καθ’ ημέραν βίαιος διδάσκαλος και προς τα παρόντα τας οργάς των πολλών ομοιοί» (Τον καιρό της ειρήνης κι όταν υπάρχει ευημερία τόσο οι πολιτείες όσο και τα άτομα έχουν τις γνώμες καλύτερες, γιατί δεν πέφτουν σε πιεστικές ανάγκες. Ο πόλεμος όμως, αφαιρώντας λίγο – λίγο τις ευκολίες της καθημερινής ζωής, γίνεται δάσκαλος της βίας ομοιώνοντας τις διαθέσεις των περισσότερων με την κατάσταση της στιγμής). Και για τη σχετική, αηδιαστική, λεκτική προπαγάνδα των αντιμαχόμενων λίγο παρακάτω λέει: (κεφ. 82, παρ. 4): «Και την ειωθυίαν αξίωσιν των ονομάτων εις τα έργα αντήλλαξαν τη δικαιώσει» (Ακόμη και την συνηθισμένη σημασία που είχαν οι λέξεις για τις πράξεις την άλλαξαν καταπώς τους άρεσε».
Γι’ αυτές και πολλές άλλες όμοιες, ορθοτομημένες, γενικές διαπιστώσεις ο Θουκυδίδης παραθέτει, με την ήρεμη σοφία του ιστορικού, ειδικότερα χωρία με φρικώδεις περιπτώσεις, που σε κάθε πόλεμο επισυμβαίνουν. Θεωρεί τον πόλεμο βίαιο γεννήτορα και τροφοδότη άμετρης βίας και πολιτικού χάους.
Ξεκινήσαμε με το ως άνω ευρωπαϊκό κοινοβούλιο και τον σεβασμό των ξένων στις Θουκυδίδειες αιώνιες καταθέσεις. Εμείς; Εμείς σωρηδόν αναγκαζόμαστε να παρακολουθούμε λογής λήγοντες σε «-λόγους», όπως πολεμολόγους, ειρηνολόγους, διεθνολόγους και… πάει λέγοντας. Μάλλον ουδείς από δαύτους έχει διαβάσει Θουκυδίδη, που στο 1ο βιβλίο, κεφ. 22, παρ. 4 μας ειδοποιεί: «Κτήμα τε ες αεί μάλλον ή αγώνισμα ες το παραχρήμα ακούειν ξύγκεται» (Το έργο έχει γραφεί πιο πολύ σαν παντοτινό μελέτημα, παρά σαν ανάγνωσμα της στιγμής για να τ’ ακούν ευχάριστα). Πράγματι, σχεδόν απ’ όλους τους λήγοντες σε «-λόγους» ακούμε μόνο τριμμένες, επιπολάζουσες γενικότητες. Κανείς δεν προτείνει να σκύβουμε και να διαβάζουμε τον Θουκυδίδη, που μας πρέπει να ‘ναι για πάντα «κτήμα ες αεί».
Προσθήκη: Νιώθω πολύ αμήχανος μπροστά σ’ έναν στίχο από το Άξιον Εστί του Οδ. Ελύτη: «Η ειρήνη θέλει δύναμη να την αντέξεις».
