του Κωστή Σιμιτσή
Στη λογοτεχνία έχει καθιερωθεί όρος bildungsroman, «μυθιστόρημα μαθητείας», που έχει θέμα την ανάπτυξη της προσωπικότητας ενός νέου ανθρώπου, μέσα από εμπειρίες που διαμορφώνουν τον χαρακτήρα του και τον ωριμάζουν για να αναλάβει τον ρόλο του στον κόσμο συνειδητοποιώντας την ταυτότητά του. Ποιος δεν έχει διαβάσει με συγκίνηση τις «Μεγάλες προσδοκίες» του Ντίκενς ή τον «Φύλακα στη σίκαλη» του Σάλιντζερ; Και ποιος δεν ταυτίστηκε με τους ήρωες της «Eroica» του Πολίτη ή των «Ψάθινων καπέλων» της Λυμπεράκη, στα καθ’ ημάς;
Η «Ιθάκη» του Αλέξη Τσίπρα άνετα κατατάσσεται σε αυτή την κατηγορία κι ας μην είναι μυθιστόρημα αλλά αυτοβιογραφία και απολογισμός. Παρακολουθούμε τη συνεχή ανέλιξη ενός νέου ανθρώπου, που ασχολείται με την πολιτική επειδή θέλει να αλλάξει τον κόσμο χωρίς όμως να τον έχει κατανοήσει επαρκώς. Σε κάθε επόμενο σκαλοπάτι αισθάνεται πως έπιασε το νόημα αλλά γρήγορα αντιλαμβάνεται πως κάτι του έχει διαφύγει κι αυτό το κάτι είναι ίσως το πιο σημαντικό. Οπότε ξανά προσπάθεια για το πιο πάνω σκαλοπάτι. «Απότυχε ξανά. Απότυχε καλύτερα», αυτό δεν μας συμβουλεύει ο Μπέκετ;
Σ’ αυτή την ανοδική πορεία συναντά ανθρώπους που δίνουν το χέρι τους για να τον βοηθήσουν. Ενθουσιώδης, πολλές φορές τραβάει με δύναμη το ξένο χέρι και ρίχνει τον ευεργέτη του. Κάπως έτσι πρέπει να συνέβη με τον Αλαβάνο αλλά ο ίλιγγος δεν τον αφήνει να κάνει πολλές σκέψεις και απλώς προχωράει στο επόμενο σκαλοπάτι, στην επόμενη πατροκτονία, στο επόμενο ξεκαθάρισμα. Σαν το «Σοφό παιδί» του Χωμενίδη, έχει υψηλό δείκτη ευφυίας αλλά μικρό βαθμό ενσυναίσθησης κι έτσι πετάει γρήγορα πάνω από τη χώρα των διαδηλώσεων, των νεκρών, των καταστροφών, της ατελείωτης εχθροπάθειας και μετά από λίγες συγκριτικά σελίδες φτάνει στην ανάληψη των κυβερνητικών καθηκόντων.
Όλοι τον έχουμε ακούσει να δικαιολογείται για τις αυταπάτες του ίδιου και των συντρόφων του. Στο βιβλίο επιχειρηματολογεί πως όλα συνέβησαν για να βελτιωθεί η διαπραγματευτική θέση της χώρας. Δημοψήφισμα, κλειστές τράπεζες, διεθνής απαξίωση της χώρας και των πολιτών της, εθνική άμυνα παραλυμένη, σύνορα διάτρητα. Ο κυκεώνας εκείνων των ημερών, που έγιναν μήνες και χρόνια, περιγράφεται σε περισσότερες από διακόσιες σελίδες. Η λεπτομερής και εκτεταμένη περιγραφή των συναντήσεων, των συνομιλιών αλλά και του ρόλου των διεθνών και ευρωπαϊκών οργάνων υποκρύπτει έκπληξη και θαυμασμό για όλα όσα υπήρχαν «εκεί έξω». Ο ιδεολόγος που ζούσε στη γυάλα των κοινωνικών αγώνων και των «κριτικών» αναγνώσεων του κόσμου διαπιστώνει πως υπάρχουν θεσμοί και κανόνες, πως δεν ζούμε στο μικρό γαλατικό χωριό πίνοντας το μαγικό φίλτρο μας (ή το τσίπουρο, που «δεν μπορούν να μας το πάρουν», όπως είπε κάποτε), υπάρχουν αλληλεπιδράσεις θετικές και αρνητικές και είναι σημαντικό πράγμα η γνώση και η εμπειρία, η μεταβίβαση της θεσμικής και της πολιτικής μνήμης, ο συνεχής αναστοχασμός, η κατανόηση των ποικίλων συμφερόντων και η ένταξη των δικών σου επιθυμιών στις πολύπλοκες ισορροπίες που διαμορφώνουν η δύναμη και η θέληση των άλλων.
Σταδιακά ο αυτοβιογραφούμενος γίνεται statesman. Συνειδητός λειτουργός των συμφερόντων και των στρατηγικών επιδιώξεων της χώρας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο σπάζει τους δεσμούς του με την καραμανλική τάση της κυβέρνησής του και προσχωρεί δυναμικά στην ιδέα πως η ακινησία στην εξωτερική μας πολιτική συνιστά υποχώρηση και βλάπτει τα εθνικά μας θέματα. Υπερασπίζεται γενναία στη «Συμφωνία των Πρεσπών» σε δύο επιμέρους περιγραφικά κεφάλαια και θρηνεί για την αποτυχία στο Κραν – Μοντανά για το Κυπριακό, αποδίδοντας αποκλειστικά την ευθύνη στους Τούρκους.
Όσα γράφει για τη «Συμφωνία των Πρεσπών» αποκαλύπτουν την έλλειψη γνώσεων σε ιστορικό βάθος, οι οποίες θα μπορούσαν να στηρίξουν καλύτερα τον θετικό πολιτικό βολονταρισμό του. Παραθέτει χωρίς να σχολιάζει την πρόταση το γειτονικό κράτος να ονομαστεί «Μακεδονία του Ίλιντεν», μια ονομασία που θα υπονόμευε καίρια το εθνικό μας αφήγημα, και δεν έχει (για ακόμη μια φορά) το ηθικό σθένος να παραδεχτεί πως τον έσωσε από το ατόπημα η άμεση παρέμβαση πολιτικών όπως ο Ευάγγελος Βενιζέλος. Ούτε σχολιάζει ότι φτάσαμε σ’ αυτόν τον συμβιβασμό εξαιτίας του εθνικιστικού μαξιμαλισμού του Αντώνη Σαμαρά, όταν χάθηκαν ευκαιρίες για πολύ λιγότερο ενοχλητικές ονομασίες στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Και βέβαια καθόλου δεν απολογείται για το γεγονός ότι χρησιμοποίησε διαχρονικά αυτό το θέμα για να προκαλέσει εντάσεις και διάσπαση κυρίως στη ΝΔ. Η φράση «το Μακεδονικό θα οδηγήσει σε αναδιάταξη του πολιτικού σκηνικού της χώρας» δεν επαναλαμβάνεται επακριβώς στο βιβλίο ούτε η απόφαση να ζητήσει ονομαστική ψηφοφορία σε περίπτωση που ο Κυριάκος Μητσοτάκης τολμούσε να φέρει προς ψήφιση στη Βουλή την εφαρμοστική νομοθεσία της «Συμφωνίας των Πρεσπών». Δυστυχώς, όσο κι αν καυχιέται, δικαιολογημένα, πως η Συμφωνία ήταν επιτυχία του, δεν έδειξε την ίδια μεγαλοσύνη με το επίτευγμά του.
Όποιες κι αν ήταν οι προσωπικές του κατακτήσεις από την κυβερνητική του θητεία, τις απεμπόλησε όταν επανήλθε στην αντιπολίτευση. Ξαναγύρισε στις εργοστασιακές ρυθμίσεις του λαϊκισμού, των στείρων επιθετικών εκφράσεων, της έλλειψης προγραμματικού λόγου. Η αντίφαση φάνηκε στην ασθενική στήριξη των μέτρων για τον κορονοϊό, τα οποία στο βιβλίο χαρακτηρίζει ως τεχνικές πειθάρχησης της κοινωνίας, ενθυμούμενος τον Φουκώ χωρίς να τον κατονομάζει. Το κάλεσμα για παλλαϊκή συγκέντρωση έξω από τη δίκη της «Χρυσής Αυγής» μπορεί να ερμηνευθεί πολυσήμαντα, ως κάλεσμα για ελευθερία ή για άσκηση πίεσης στους δικαστές ή για διεκδίκηση των δαφνών για τη δικαστική ετυμηγορία.
Έτσι, το τελευταίο κεφάλαιο για την Ελλάδα του μέλλοντος, για την πατρίδα που όλοι θέλουμε, αν και είναι όμορφα γραμμένο και άνετα θα το υιοθετούσαμε όλοι, δεν μπορεί να πείσει. Αυτός ο Αλέξης Τσίπρας δεν πείθει ότι μπορεί να γίνει το όργανο της αλλαγής, ο εμβρυουλκός του μέλλοντός μας. Όπως γράφει κι ο ίδιος σχετικά με τη μη εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας το 2014, που οδήγησε σε πρόωρες εκλογές τον Ιανουάριο του 2015, «όταν η Τύχη σου χτυπάει την πόρτα, πρέπει να της ανοίξεις, αλλιώς φεύγει και χάνεται». Ο Αλέξης Τσίπρας έκλεισε την πόρτα κατάμουτρα στην Τύχη του με την αντιπολίτευση που άσκησε μετά το 2019, δείχνοντας ότι παραμένει βελτιωμένα αμετανόητος.
ΥΓ. Την περασμένη Τετάρτη, 17 Δεκεμβρίου, φιλοξενηθήκαμε στην εκπομπή του Γιάννη Χατζηεμμανουήλ στο Ena Channel με τον Απόστολο Αγελαράκη, τον βουλευτή Δράμας Θεοφιλο Ξανθόπουλο και τον σκηνοθέτη, πρώην βουλευτή Κοζάνης Θέμη Μουμουλίδη. Μιλήσαμε όμως λιγότερο για το βιβλίο και περισσότερο για την τρέχουσα πολιτική. Το παρόν σημείωμα έρχεται να καλύψει αυτό το κενό.
