του Παύλου Λεμοντζή
Αν η πλοκή του μυθιστορήματος χαρακτηρίζεται από στιβαρότητα και μετρημένη πολυπλοκότητα, αν η γλώσσα του ρέει ομαλά και συστήνει λογοτεχνικό ύφος, αν ο κόσμος που το έργο (ανα)πλάθει εμβαθύνει στο άτομο ή στην κοινωνία, τότε έχουμε το τρίπτυχο που χρειαζόμαστε για να καταξιώσουμε ένα βιβλίο. Να το καταξιώσουμε, ακόμα κι αν προέρχεται από έναν άγνωστο συγγραφέα.
Δυο πλεξούδες συμπλέκονται εναλλάξ μέσα στις σελίδες αυτού του πολύμορφου βιβλίου, που λειτουργεί σαν εργαλείο για την ενίσχυση και την ανάπτυξη γλωσσικών δεξιοτήτων του αναγνώστη, καθώς είναι γραμμένο σε υπέροχη λυρική γλώσσα, άκρως λογοτεχνική, αλλά και σε απολαυστική κεφαλλονίτικη ντοπιολαλιά, η μία από τις οποίες προχωρά προς τα μπροστά κοιτώντας πίσω και η άλλη προχωρά προς τα πίσω κοιτώντας μπροστά!
Η ιστορία ενός ρημαγμένου νησιού από τους σεισμούς, της Κεφαλονιάς, και των τσακισμένων φτωχών κατοίκων του, μέσα από τα πάθη, τα όνειρα, τις τραγωδίες, τις προδοσίες, τις ανακαλύψεις, τα θαύματα, τα μυστήρια και τις διαψεύσεις τους και, ταυτόχρονα, η ιστορία μιας παραπαίουσας χώρας, μιας ηπείρου και, γιατί όχι, ολόκληρου του κόσμου που δεινοπάθησε και δεινοπαθεί.
Μυθοπλασία συνυφασμένη με πραγματικότητα, ηθογραφία αριστοτεχνικά δεμένη με ιστορικές αλήθειες που στοιχειοθετούν ντοκιμαντορίστικες εικόνες, προσωπικές ιστορίες και, ταυτόχρονα, καθηλωτική, ρεαλιστική περιγραφή σημαντικής χρονικής περιόδου στην ελληνική επικράτεια, από το τέλος του Εμφυλίου και μετά. Άλλωστε, ο πρωταγωνιστής χρόνος είναι αυτός που δομεί όλο το μυθιστόρημα της Μαρίας Φαρμάκη – μιας από αυτές τις σπάνιες, υπέροχες περιπτώσεις, που δεν έχουν στριμωχτεί στον φιλολογικό/ιδεολογικό κανόνα – καθώς μας το χωρίζει σε δύο μεγάλα μέρη δίχως να ακολουθείται μία γραμμική αφήγηση.
Στη μία βρισκόμαστε στο 1953, όπου οι τρεις αλλεπάλληλοι σεισμοί στο Αργοστόλι θα σταθούν η αφορμή της αφήγησης, αλλά και το ιστορικό γεγονός γύρω από το οποίο πλέκεται ο μυθιστορηματικός ιστός του βιβλίου. Άλλωστε, σκόρσο σημαίνει ταρακούνημα.
Τετάρτη, 12 Αυγούστου του 1953 ένας ισχυρός σεισμός μεγέθους 5.2 θα αποτελέσει το προμήνυμα για την καταστροφή που πρόκειται να ακολουθήσει. Ο επόμενος μεγάλος σεισμός που γίνεται την ίδια μέρα θα έχει μέγεθος 7.2 και θα είναι ο καταστροφικότερος στην ιστορία των Επτανήσων και ένας από τους καταστροφικότερους σεισμούς που έζησε ποτέ η Ελλάδα.
Ένας υπέροχος και ζωντανός νησιωτικός πολιτισμός θάφθηκε κάτω από τα συντρίμμια που άφησαν οι σεισμοί.
Ο πληθυσμός άλλαξε δραματικά. Η κυβέρνηση αδύναμη, δεν μπόρεσε να βοηθήσει ούτε να σταματήσει τους χιλιάδες κάτοικους που διέφυγαν τρομαγμένοι και απελπισμένοι με κάθε μέσο προς την ηπειρωτική Ελλάδα κι έτσι η Κεφαλονιά στερήθηκε το σημαντικότερο και δημιουργικότερο κομμάτι του πληθυσμού της, μέσω της μετανάστευσης.
Στη δεύτερη περίοδο κοινωνούμε οι αναγνώστες μέσα από τη γλαφυρή εξιστόρηση γεγονότων και τη σπαρακτική αφήγηση – σε πραγματικό χρόνο – των συναναστροφών των ηρώων, στην ξενιτιά, όμως με τα χρονικά της άλματα η συγγραφέας μάς ξαναγυρίζει στην Ελλάδα, στην Κεφαλονιά, στην Αθήνα, ακόμα και στα χρόνια του εμφυλίου, σαν ένας μάστορας χτίστης, με κύριο υλικό τον μαγικό ρεαλισμό ενός Γκαμπριέλ Μάρκες.
(….Ο Ιορδάνης απών. Απών και Κέρβερος απέναντί της. Κρατούσε τότε το καφενείο «η Μαύρη Θάλασσα», το δούλευε σχεδόν μόνος του και η κούραση του περίσσευε……όταν γύριζε όμως στο σπίτι, ξέσπαγε στη γυναίκα, κουβέντα ήρεμη δεν ξεστόμιζε, φώναζε, έβριζε με το παραμικρό, συχνά πήγαινε να σηκώσει χέρι πάνω της, αλλά την τελευταία στιγμή σταματούσε. Τον αφόπλιζε η υπομονή της Αγλαΐας. Μέχρι που μια μέρα του ανακοίνωσε πως περίμενε και το τρίτο παιδί…..θα το ρίξω του είπε. Ήταν αποφασισμένη και δε σήκωνε αντίρρησή……)
Τα βασικά αφηγηματικά νήματα ξετυλίγονται με σχολαστική προσοχή. Από την εμμονική αναζήτηση της γνώσης από την Μαρκέλλα της Μελβούρνης, την αφήγηση της Ελευθερίας στη σύγχρονη εποχή, μέχρι το τραγικό πάθος της Πανωραίας και τον ανεκπλήρωτο έρωτά της, κάθε ιστορία αντανακλά μια μοναδική πτυχή της ανθρώπινης επιθυμίας και τρέλας.
Ο σεισμός! Διαβάζει ο αναγνώστης και ντύνεται την ενσυναίσθηση. Συμπάσχει, αγανακτεί, λυπάται, πονάει, καθώς αντιλαμβάνεται το αίσθημα παράξενης αναμονής, φόβου και απόγνωσης που είχε φωλιάσει σε κάθε ζωή. Τα μαντάτα από τα χωριά του νησιού, άσχημα. Νεκροί, τραυματίες, γειτονιές καταπλακωμένες από τους βράχους των βουνών, δρόμοι σχισμένοι, ανοίγματα στο έδαφος, καταστροφή παντού. Ηλεκτρισμός δεν υπήρχε. Χρόνος γεμάτος αγωνία και δέος.
Ζωντανός ρεαλισμός σε μυθιστόρημα.
Κι όμως. Ο σεισμός, μια τερατώδης αντικειμενική συνθήκη θα προκαλέσει στο πολυπρόσωπο μυθιστόρημα τις αντοχές των ηρώων, των δημιουργημάτων, της ιστορίας τους. Θα κεντρίσει το ένστικτο της αυτοσυντήρησής τους, για να επιβιώσουν, να κερδίσουν τα δίκαια ή τα άδικα που τους μοίρασε η ζωή, να διατηρήσουν τα κεκτημένα τους.
Στον σπασμωδικό τους αγώνα οι κάτοικοι του Αργοστολιού θα υποπέσουν σε λάθη ή θα υποκύψουν σε πάθη. Θα αναζητήσουν τη συνδρομή του έρωτα, για την τελική αλήθεια του ανθρώπου, τη θέωση.
Οι λιγότερο ευνοημένοι θα πιάσουν το χέρι του διπλανού κι έτσι, ως υπεράνθρωποι, θα αυτοοργανωθούν, για να δημιουργήσουν μια δική τους συνοικία, τα Ποβεράτα, τη συνοικία των φτωχών. Κάποιοι θα εγκαταλείψουν την πατρίδα σε αναζήτηση μιας νέας γης στην Αυστραλία και στην Αμερική.
Τα δεινά τους κληροδοτούνται από γενιά σε γενιά για εξήντα περίπου χρόνια προκαλώντας δύσκολες διαδρομές και αδιέξοδα στους νεότερους. Έτσι, όλοι ανεξαιρέτως γίνονται τραγικοί ήρωες μιας τραγωδίας που νομοτελειακά θα πορευτεί προς τη δικαίωση, τη συγχώρεση, την κάθαρση. Με όποιον τρόπο, διαφορετικό για τον καθένα.
Η συγγραφέας, Μαρία Φαρμάκη, λέει για το «Σκόρσο» μεταξύ άλλων: «Ανάμεσα στην επίγεια κόλαση και στον επίγειο παράδεισο μετεωρίζεται ο άνθρωπος διαχρονικά. Όταν η ατομική μνήμη αισθητή και αδιόρατη διασταυρώνεται με τη συλλογική, όταν το παρελθόν εγκιβωτίζεται στο παρόν με ρυθμιστικό τρόπο -καταστροφές, παρελθούσες απώλειες, τραύματα, αλλά και επιλογές- τότε ο άνθρωπος μάχεται να ξεπεράσει τις υπαρξιακές του αγωνίες και ανάγκες κατά πώς μπορεί. Να πλησιάσει τον Παράδεισο. Κι αν δεν το μπορεί, αντλεί παρηγοριά από το όνειρο, για να γλυκάνει την κόλασή του ή δύναμη από τον αγώνα του, για να μη λυγίσει…».
Ο συγγραφέας-επιμελητής του «Σκόρσο», Τάσος Αγγελίδης-Γκέντζος σημειώνει μεταξύ άλλων: «Το μυθιστόρημα της Φαρμάκη δε μιμείται κάποιο άλλο έργο! Το ύφος της φαντάζει μοναδικό και η ποιότητα του λόγου της αξιοθαύμαστη!»
Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου: “Στο Αργοστόλι μετά τους τρεις καταστροφικούς σεισμούς τον Αύγουστο του 1953 η ισορροπία της ιστορίας των κατοίκων διαταράσσεται. Άλλοι χάνουν τη ζωή τους, άλλοι μεταναστεύουν. Οι περισσότεροι όμως μένουν στον τόπο τους και εκεί παλεύουν με τα προαιώνια τρωκτικά της ανθρώπινης ψυχής. Η συνθήκη και οι συγκυρίες, η φτώχεια, ο εαυτός τους, τα πάθη και τα λάθη τους, ο έρωτας, η ανοχή, η αντοχή, η πρόκληση. Όλα απέναντί τους, για να τους ενώνουν ή να τους διχάζουν. Σκόρσο! Στη δίνη του ένα τσούρμο άνθρωποι από τους λιγότερο ευνοημένους ψάχνουν τη σωτηρία στη συλλογική προσπάθεια και δημιουργούν μια δική τους κοινότητα, τα Ποβεράτα. Ο Σόλωνας, ο Γαβρίλης, ο Γεράσιμος, ο Αναστάσης ανάμεσά τους. Η νόνα Ασημίνα και η Μαρκέλλα, ο Βενέτης και η Πανωραία, ο Δημητράκης και η Ρωξάνη, η Ριρίκα, ο Κουρλογέρακας…, ο καθένας στο δικό του σκόρσο ψάχνουν τον Παράδεισο ή τουλάχιστον την πιο γαλήνια Κόλαση. Η αναζήτηση όλων μια περιπέτεια που συνεχίζεται στις επόμενες γενιές και διαρκεί περισσότερο από εξήντα χρόνια. Μέχρι το 2011. Κληρονομιά που παραδίδεται στον Χαρίτο και την Ελευθερία, για να βιώσουν τα δικά τους αδιέξοδα…»
Το «Σκόρσο» είναι διαθέσιμο σε φυσικά και ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία.
Λίγα λόγια για τη συγγραφέα
Η Μαρία Φαρμάκη γεννήθηκε και ζει στην Καβάλα. Υπήρξε για δεκαετίες φιλόλογος σε σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Κατάφερε να «παντρέψει» τη λογοτεχνία με το θέατρο, δημιουργώντας μαθητικές ομάδες με τις οποίες συμμετείχε και σε πανελλαδικούς διαγωνισμούς θεάτρου. Συνεργάστηκε με το Ταμιείον Θράκης στη Διαπολιτισμική και Διεκπαιδευτική κατασκήνωση στα Άβδηρα της Ξάνθης. Στο πλαίσιο της προβολής και διάδοσης του ελληνικού πολιτισμού και της ελληνικής γλώσσας, δίδαξε γλώσσα και αρχαία ελληνική τραγωδία σε εφήβους από διάφορες περιοχές, όπως Ρουμανία, Βουλγαρία, Μολδαβία, Ιορδανία κ.ά. Έχει γράψει μια ποιητική συλλογή, από την οποία δέκα ποιήματα έχουν συμπεριληφθεί στην ανθολογία «Εκκύκλημα», που εκδόθηκε από τη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του Ν. Καβάλας. Το 2013 είχε κυκλοφορήσει το πρώτο της μυθιστόρημα, με τίτλο «Αλήθειες Παράλληλες» από τις εκδόσεις «Άνεμος».
*Σκόρσο: αποτελεί ιδιωματισμό της Κεφαλονιάς και σημαίνει τράνταγμα, ταρακούνημα.
Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Εκδότης: Ρώμη
Αριθμός σελίδων: 398
ISBN: 9606550052
Έτος έκδοσης: 2020
Πλάτος (cm): 14
Ύψος (cm): 21
Συντελεστές: Φαρμάκη, Μαρία
ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ
