ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΥΛΟ ΛΕΜΟΝΤΖΗ
Η σκηνοθέτις Μάρθα Μπουζιούρη καταθέτει άλλη μία παράσταση θεάτρου ντοκιμαντέρ, τολμώντας να αγγίξει ένα επίπονο, επίκαιρο και εκκωφαντικά επείγον θέμα, τη γυναικοκτονία, με την πολύτιμη συμβολή μιας καλλιτεχνικής ομάδας που αποτελείται αποκλειστικά από γυναίκες ηθοποιούς και δημιουργικούς συντελεστές. Η παράσταση “Pietà” ψηλαφεί το προσωπικό και συλλογικό τραύμα των θυμάτων γυναικών, στην πυραμίδα κλιμάκωσης της έμφυλης βίας.
Το θέμα
Έμπνευση και οδηγός της παράστασης στάθηκαν πέντε γυναίκες-μητέρες που βίωσαν την υπέρτατη απώλεια, τη δολοφονία του παιδιού τους οι: Κούλα Αρμουτίδου (μητέρα Ελένης Τοπαλούδη), Ελένη Κρεμαστιώτη (μητέρα Ερατούς Μανωλακέλλη), Κατερίνα Κώτη (μητέρα Ντόρας Ζαχαριά), Αλεξάνδρα Μάκου (μητέρα Γαρυφαλλιάς Ψαρράκου) και Ρόζα Φωτιάδου (μητέρα Σοφίας Σαββίδου).
Μέσα από μια μακρά κι έντονα φορτισμένη περίοδο συναντήσεων, εκμυστηρεύσεων κι ανταλλαγών, διανοίχτηκε ένας χώρος εγγύτητας κι εμπιστοσύνης, εντός του οποίου διαμορφώθηκε σταδιακά το κείμενο της παράστασης, βασισμένο στις πραγματικές αφηγήσεις των μητέρων, αλλά και σε βιωματικό υλικό των ηθοποιών.
Μέσα από την αιχμηρή και ταυτόχρονα παρηγορητική γλώσσα του θεάτρου, η παράσταση «Pietà» πραγματοποιεί ένα δύσκολο ταξίδι στα μονοπάτια της απώλειας, του πένθους και της αναγέννησης, επιδιώκοντας να μετατρέψει τη σκηνή σε ένα τόπο αλληλοφροντίδας, διεκδίκησης και δημόσιας μνήμης. Πρόκειται για μια βαθιά βιωματική θεατρική παράσταση που ισορροπεί με γενναιότητα και ευαισθησία ανάμεσα στο πολιτικό και το ανθρώπινο, αποτίνοντας έναν φόρο τιμής στα θύματα γυναικοκτονιών και σε όλες τις γυναίκες, που υφίστανται εξευτελισμούς και βίαιες επιθέσεις, εκεί έξω.
Η σκηνοθέτις, Μάρθα Μπουζιούρη, σημειώνει: «Πέντε σπουδαίες γυναίκες, παρά και με αφορμή την υπέρτατη απώλειά τους, μου επέτρεψαν να τις πλησιάσω, και μέσα από αυτές, να πλησιάσω και να αφουγκραστώ την Ελένη, την Ερατώ, τη Ντόρα, τη Γαρυφαλλιά, τη Σοφία. Η παράσταση είναι αφιερωμένη στις γυναίκες αυτές, που δεν βρίσκονται πια ανάμεσά μας αλλά ζουν μέσα από εμάς. Γινόμαστε η φωνή τους. Η ομορφιά και η μνήμη τους φωτίζει τον αγώνα για μια κοινωνία χωρίς βία, χωρίς διακρίσεις, χωρίς φόβο».
Η παράσταση
Στα ιταλικά Pietà, σημαίνει Έλεος. Αυτό διάλεξε για τίτλο στο έργο της η ομάδα της Μάρθας Μπουζιούρη. ΄Όχι τυχαία. Στο εικαστικό αριστούργημα του Μιχαήλ Άγγελου απεικονίζεται η Παναγία- μητέρα, έχουσα στην αγκαλιά της τον γιο της Ιησού Χριστό. Ευθύς συμβολισμός στην πονεμένη μάνα, όπου γης.
Στη συγκεκριμένη παράσταση, με δομή ντοκιμαντέρ και δραματοποιημένες σκηνές από τον πρότερο ανέμελο βίο των νεαρών γυναικών- θυμάτων, διαπιστώνουμε οι θεατές ότι είμαστε μάρτυρες σε ανοικτές καταστάσεις, ότι το ψυχογράφημα επί σκηνής μάς συμπεριλαμβάνει σε μια συνεδρία ψυχανάλυσης, ότι συντελείται στο παλκοσένικο μια ανατριχιαστική αναπαράσταση εγκλημάτων κι ότι τα θύματα δεν είναι μόνο τα νεκρά παιδιά, αλλά και οι ζωντανές μητέρες τους.
Μνήμες από τις άγριες δολοφονίες γυναικών, που σόκαραν την κοινωνία, ξετυλίγονται μέσα από τις καταθέσεις των χαροκαμένων μανάδων:
– «Έχω γίνει λιώμα», είπε η μητέρα της Ελένης Τοπαλούδη, Κούλα Αρμουτίδου, προσθέτοντας: «Η ψυχή μου είναι κατάμαυρη. Να δολοφονήσουν το παιδί σου, να το βιάσουν, να το ξεγυμνώσουν, να το πετάξουν στις θάλασσες κι από πνιγμό να φύγει. Τραγωδία!».
-«Μου λείπει η καθημερινότητά μας. Θέλω να δω τη μορφή της, να ακούσω τη φωνή της. Μου λείπει η μυρωδιά της. Αχ, αυτή η μυρωδιά. Τα “σ’ αγαπώ” που ανταλλάσσαμε. Μου λείπει το παιδί μου. Μου λείπει η κόρη μου», δηλώνει η Ελένη Κρεμαστιώτη, μάνα της αδικοχαμένης Ερατώς Μανωλακέλλη.
-Συντετριμμένη η μητέρα της Ντόρας Ζαχαριά, Κατερίνα Κώτη, μιλά για τις «απαγορεύσεις» που επέβαλε στην κόρη της ο μελλοντικός της δολοφόνος: «Το κτητικό και βίαιο πρόσωπό του είχε δείξει ο 40χρονος και στην προηγούμενη σύντροφό του, η οποία του είχε κάνει και μήνυση».
-«Για όλες αυτές τις γυναίκες, που εσείς μάθατε μέσα από το αστυνομικό ρεπορτάζ σαν ένα ακόμη θέμα, για εμάς είναι οι κόρες μας, οι αδερφές μας, οι φίλες μας. Είναι γυναίκες που τους αφαιρέθηκε η ζωή. Είναι η δική μου κόρη, η Γαρυφαλλιά μου! Αυτό το κορίτσι είναι ένα δώρο Θεού για εμένα. Και δεν λέω «ήταν δώρο», γιατί θα είναι πάντα κοντά μου. Είμαι τόσο ευλογημένη που γέννησα ένα τέτοιο πλάσμα. Μια κοπέλα γεμάτη ζωή… περπατούσε σαν αερικό. Καλοσυνάτη, έξυπνη, χαμογελαστή. Υπέροχη κόρη και αδερφή, καλή φίλη, άξια επιστήμονας. Αν κοιτούσε κάποιος στα μάτια της θα έβλεπε μια καθαρή ψυχή και αν κοιτούσε το τεράστιο χαμόγελό της θα ένιωθε τη χαρούμενη αύρα της». Λόγια της Αλεξάνδρας Μάκου, μητέρας της Γαρυφαλλιάς Ψαρράκου που δολοφονήθηκε στη Φολέγανδρο.
– Τέλος, η Ρόζα Φωτιάδου, μητέρα της δολοφονημένης Σοφίας Σαββίδου από τον αστυνομικό σύζυγό της στην Κηφισιά, είπε: «Η Σοφία ήταν ένα λαμπρό παιδί. Αγαπούσε τη ζωή, ήταν πολύ κοινωνική και υπεύθυνη. Εξαιρετικό πλάσμα από μικρή. Πολύ φωτεινή, με πολλούς φίλους και πολύ αγαπητή στον χώρο εργασίας της. Ήρθε αυτός ο κακοποιητής και έβγαλε ένα μίσος από το πουθενά. Εγώ ξανάγινα μαμά από την αρχή, μεγαλώνω τον εγγονό μου. Ήταν 5 ετών όταν έχασε τη μαμά του, είναι 8 τώρα. Έχω όλη την ευθύνη για το πώς θα μεγαλώσει, να γίνει ισορροπημένος, σωστός»
Μέσα από την παράσταση της Μάρθας Μπουζιούρη κατανοήσαμε πως η βία με βάση το φύλο έχει τις ρίζες της στην ανισότητα των φύλων, γιατί η δομή της κοινωνία μας είναι ακόμα πατριαρχική, ενώ καθοριστικό ρόλο παίζουν τα στερεότυπα. Η στρεβλή αντίληψη για τη θέση των φύλων αλλά και για την ιδανική σχέση. Ο σεξισμός είναι αυτό που βρίσκεται στον πάτο του παγόβουνου, ενώ στην κορυφή του βρίσκεται η γυναικοκτονία.
Οι αφηγήσεις, οι ερμηνείες δραματοποιημένων εικόνων από τις: Νικολίτσα Αγγελακοπούλου, Μαρία Μοσχούρη, Μάρθα Μπουζιούρη,
Μαριάνθη Παντελοπούλου, Ελίνα Ρίζου, η πρωτότυπη μουσική της Άννας Στερεοπούλου, οι φωτισμοί της Σεμίνας Παπαλεξανδροπούλου, τα σκηνικά και τα κοστούμια της Αρτέμιδας Φλέσσα, μας τοποθετούν στη θεατρική συνθήκη ως συνοδοιπόροι στον Γολγοθά των ζώντων γυναικών θυμάτων και μας καθιστούν μάρτυρες αυτόπτες και αυτήκοες και, ως εκ τούτου, μάρτυρες κατηγορίας. Πόνος και αγανάκτηση, εκτίμηση, υπόληψη, μέγιστη συμπάθεια, αλλά και αναγωγή των χαροκαμένων μανάδων σε πομπούς δύναμης και περηφάνιας.
Το εύρημα δεν είναι μόνο η πλέξη μύθου και πραγματικότητας, είναι και η σκυτάλη αφηγήσεων από στόμα σε στόμα είτε παριστάνουν οι καλές ηθοποιοί θυγατέρες – θύματα είτε μανάδες σημαδεμένες από τη μαύρη μοίρα.
Η σκηνοθεσία κρέμασε στη σκηνή, ως κύριο τέχνασμα, ένα παραβάν σε λωρίδες, όπου πίσω του και στη σκιά του «δένδρου της ζωής» δραματοποιούνται μνήμες από τις «όμορφες μέρες» των κοριτσιών και μπροστά του ξετυλίγονται αφηγηματικά οι σκληρές εικόνες των δολοφονιών.
Η παράσταση στήνεται από συντελεστές γένους θηλυκού, όμως μας αφορά όλους.
Επίλογος
Η δημόσια σεξουαλική παρενόχληση υπάρχει όσο και η παρενόχληση στο χώρο εργασίας, ή ακόμα πιο εύστοχα υφίσταται από τότε που η γυναίκα άρχισε να έχει δημόσια εμφάνιση και είναι μια μορφή έμφυλης διάκρισης και συμβαίνει σε γυναίκες από όλο τον κόσμο.
Οι άνδρες φαίνεται να θεωρούν τις γυναίκες γενικά ως «ανοικτά άτομα». Πλειοψηφικά η αντιμετώπιση της παρουσίας γυναικών σε δημόσιους χώρους έρχεται με τη μορφή σεξουαλικής παρενόχλησης. Περιλαμβάνει σχόλια σχετικά με το σώμα τους ή σχετικά με την παρουσία τους στο δημόσιο χώρο, ανεπιθύμητες απειλητικές ενέργειες και έντονες χειρονομίες. Αυτή η μορφή σεξουαλικής παρενόχλησης έχει ορισμένα χαρακτηριστικά που το διακρίνουν από τον τύπο που είναι χαρακτηριστικός στους χώρους εργασίας και το πανεπιστήμιο: είναι συνήθως μεταξύ ξένων και γι ‘αυτό ο δράστης είναι συνήθως ανώνυμος. Πολλοί πιστεύουν ότι η συμπεριφορά αυτή είναι ασήμαντη ή ακόμα και κολακευτική. Αν δεν ανταποκριθεί κατάλληλα, κατά την άποψη του παρενοχλητή, γίνεται συχνά στόχος κακοποίησης και εχθρότητας, ενώ πολλές φορές μια ωραία απάντηση οδηγεί σε περαιτέρω παρενόχληση ενώ μια αρνητική μπορεί να κλιμακώσει την κατάσταση. Συχνά, τέτοιες συναντήσεις οδηγούν σε καταδιώξεις, σε βιασμούς, ακόμα και στον θάνατο.
Συντελεστές
Έρευνα – Δραματουργία – Σκηνοθεσία: Μάρθα Μπουζιούρη
Σκηνικά-Κοστούμια: Άρτεμις Φλέσσα
Φωτισμοί: Σεμίνα Παπαλεξανδροπούλου
Πρωτότυπη Μουσική: Άννα Στερεοπούλου
Επιμέλεια Κίνησης: Μαριέλα Νέστορα
Δημιουργία-Επιμέλεια video υλικού: Μάρθα Μπουζιούρη
Βοηθός Σκηνοθέτη: Δανάη Πολυκάρπου
Παίζουν: Νικολίτσα Αγγελακοπούλου, Μαρία Μοσχούρη, Μάρθα Μπουζιούρη,
Μαριάνθη Παντελοπούλου, Ελίνα Ρίζου
Παραγωγή: ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας, σε συμπαραγωγή με την PLAYS2PLACE και το Θέατρο του Νέου Κόσμου.
Οι φωτογραφίες είναι του Λάσκαρη Τσούτσα.
Η παράσταση, που επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού, έκανε πρεμιέρα στο 66ο Φεστιβάλ Φιλίππων στην Καβάλα στις 9 και 10 Σεπτεμβρίου και στη συνέχεια θα παρουσιαστεί στην Αθήνα, από τις 6 Οκτωβρίου, στην Κεντρική Σκηνή του Θεάτρου του Νέου Κόσμου.
ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ
