Εικαστική Performance στο 68ο Φεστιβάλ Φιλίππων.
Παραγωγή: ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Καβάλας
ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΥΛΟ ΛΕΜΟΝΤΖΗ
Μια σκηνική ονειροφαντασία με αφορμή το Παγγαίο. Ένα υβρίδιο σύγχρονου χορού, θεάτρου και performance, που ανασυνθέτει μύθους, έθιμα και οικολογικές αφηγήσεις της περιοχής, σύμφωνα με τον δημιουργό.
Η παράσταση αντλεί υλικό από το συλλογικό φαντασιακό του Παγγαίου – τη διονυσιακή παράδοση, την παρουσία του Ορφέα, τις μεταμορφώσεις του τοπίου και τα τοπικά έθιμα όπως των Αράπηδων και της Μπάμπως. Τα στοιχεία συνιστούν το ατμοσφαιρικό τοπίο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται η σκηνική γλώσσα. Μια γλώσσα εμπνευσμένη από την ουσία τους, αλλά ταυτόχρονα ελεύθερη να αφηγηθεί παλιές και νέες ιστορίες που θέλουν να γίνουν γιατρειά της τραυματισμένης σχέσης μας με τη γη.
Με εργαλεία την κίνηση, τη χειρονομία, τον λόγο και την εικόνα, δύο ερμηνευτές και ένας Χορός γυναικών υφαίνουν μια νέα σκηνική μυθολογία, όπου το ανθρώπινο συνυπάρχει με το μη ανθρώπινο. Τα ηχητικά τοπία του Νίκου Σωτηρέλη, βασισμένα σε ηχογραφήσεις πεδίου από το Παγγαίο, περιβάλλουν και συνυφαίνουν τη δράση.
Το έργο, εμπνευσμένο από τη σκέψη της Rosi Braidotti παίρνει απόσταση από τον ανθρωποκεντρισμό και φαντάζεται έναν κόσμο ισότιμης συνύπαρξης ανθρώπων και μη ανθρώπινων όντων. Παράλληλα συνδέεται θεματικά με το σύμπαν του Χρόνη Μίσσιου, αντλώντας από τη σκέψη του για την αποξένωση από τη γη, τη δύναμη της συλλογικής μνήμης και την ανάγκη για επανασύνδεση με το φυσικό περιβάλλον.
Η παράφραση της γνωστής φράσης «Πέτρα-Ψαλίδι-Χαρτί» οδήγησε τον Καβαλιώτη εικαστικό καλλιτέχνη Μιχάλη Αγγελίδη στον τίτλο για το σπονδυλωτό έργο, το οποίο παραστάθηκε ως εικαστική περφόρμανς στο πλαίσιο του 68ου Φεστιβάλ Φιλίππων.
Πέτρα + Νήμα + Καρδιά: Παιχνίδια ζωής ανάμεσα σ’ αυτούς που δεν έχουν να χάσουν τίποτα πια κι εκείνους που μπορεί να κερδίσουν εμπειρίες ζωής, τουλάχιστον.
Έμπνευσή του η τοποθέτηση της βραβευμένης Ιταλίδας, ουσιαστικά οικουμενικής φιλοσόφου- καθηγήτριας Rosi Braidotti, η οποία εξετάζει στο πολυσχιδές έργο της πώς οι ιδέες τής διαφοράς των φύλων, μπορούν να επηρεάσουν την αίσθησή μας για τα διαχωριστικά μεταξύ ανθρώπου/ζώου και ανθρώπου/μηχανής.
Η Μπραϊντότι έχει επίσης πρωτοπορήσει σε ευρωπαϊκές προοπτικές στη φεμινιστική φιλοσοφία και πρακτική και έχει επηρεάσει τόσο τον τρίτο κύμα όσο και τον μετακοσμικό φεμινισμό.
Το 2022, η Braidotti δημοσίευσε το “Μεταανθρώπινος Φεμινισμός”, ένα κείμενο που βοηθά στην καθιέρωση μιας θεωρητικής βάσης για τον μεταανθρώπινο φεμινισμό, μια εναλλακτική τάση του μεταανθρωπισμού, που επιδιώκει να προχωρήσει πέρα από τον ανθρωπισμό του Διαφωτισμού , να αγκαλιάσει το μη ανθρώπινο και να φανταστεί πώς η τεχνολογία αλλάζει τη ζωή μας, ενώ παράλληλα επικεντρώνεται σε ζητήματα κοινωνικής δικαιοσύνης φύλου, φυλής και τάξης.
Στην ιδιαίτερη περφόρμανς ο άξονας γύρω από τον οποίο κινείται η πλοκή είναι ο άνθρωπος και, κυρίως, η γυναίκα στο Παγγαίο και, κατ’ επέκταση, όπου γης. Το όρος είναι πολύ γνωστό από τα μυθολογικά χρόνια. Το χρυσάφι του έκανε τον Ευριπίδη στην τραγωδία του “Ρήσος” να το ονομάσει “όρος με τους όγκους χρυσού, του οποίου η γη κρύβει άργυρο”. Εκτός όμως από το χρυσάφι του, το Παγγαίο συνδέεται με έναν “θησαυρό” μύθων, που αφορούν δύο σημαντικές όψεις του αρχαίου κόσμου: τη διονυσιακή θρησκεία και τον Ορφισμό.
Πάνω στο Παγγαίο και με πρωταγωνιστή τον μεγάλο θεό των θρακών, τον Διόνυσο ή Βάκχο, διαδραματίστηκε ο τραγικός μύθος του θράκα βασιλέα Λυκούργου. Ο Λυκούργος, που βασίλευε στους Ηδωνούς, κοντά στον Στρυμόνα, εναντιώθηκε στη λατρεία του Διόνυσου, επιτέθηκε στις Βάκχες της ακολουθίας του και απείλησε τη ζωή και του ίδιου του θεού. Ο ίδιος ο μικρός Διόνυσος από το φόβο του βούτηξε μέσα στη θάλασσα, όπου η Θέτιδα τον δέχτηκε τρεμάμενο στην αγκαλιά της. Τότε η οργή του Δία έπεσε πάνω στον Λυκούργο που τυφλώθηκε και δεν άργησε να πεθάνει, κλεισμένος σε σπήλαιο του Παγγαίο από τον ίδιο τον Διόνυσο.
Ο Ορφέας, από την άλλη, είναι μια περίεργη μυθική μορφή, χωρίς σαφή γνωρίσματα ήρωα, θεού ή ημίθεου. Χαρακτηρίζεται ως “γόης από μουσικής άμα και μαντικής”, αλλά ήταν και εισηγητής συγκεκριμένων μυστικών τελετών, θρησκευτικός ποιητής, προφήτης και ιερέας. Επιπλέον τιμήθηκε στον τάφο του με θυσίες ως θεός και όχι με εναγίσματα όπως οι ήρωες. Καταγόταν από τη Θράκη και έδρασε είτε στην περιοχή των Πιερίων, όπου υπήρχε ο τάφος του είτε στην περιοχή του όρους Παγγαίο ή ως τον ποταμό Έβρο.
Αφήγηση και κίνηση, σιωπηλή αναπαράσταση γυναικείας ζωής με εκούσια ή ακούσια βήματα στον συγκεκριμένο τόπο που όρισε ως συνθήκη ο Μιχάλης Αγγελίδης κι ένα ταξίδι σε μυθοπλασία, δοξασίες, παγανιστικές τελετές, ασχολίες ηθελημένες ή καταναγκαστικές από γυναίκες του χθες, ένας παρελθόντας χρόνος, που ο θεατής μπορεί θαυμάσια να τον τοποθετήσει στα δικά του περασμένα βιώματα, αυτά που καθόρισαν ή καθορίζουν ακόμη την πορεία του.
Οι παλιοί, δε ξεχνάμε αυτά που ζήσαμε ή διαβάσαμε ή μας αφηγήθηκαν οι γεροντότεροι.
Η μουσική του Νίκου Σωτηρέλη και η αφήγηση των Μιχάλη Αγγελίδη και Δημήτρη Γαλανάκη με κινήσεις και λόγια, ανοίγουν πόρτες και παράθυρα στη μνήμη και γνώση σε κείνους που οι ιστορίες των κοριτσιών του γυναικείου Χορού της παράστασης, είναι απλώς σειρές σε λογοτεχνικά βιβλία ή παραμύθια εικονογραφημένα.
Βαδίζοντας πάνω στα χνάρια της γραφής του Χρόνη Μίσσιου αντλώ σπαράγματα από τη σύνδεση ανθρώπου με τη φύση.
«Ζούσε τ’ άδικο μέσα από την κούνια της» παραφράζοντας το στίχο του Μάνου Ελευθερίου στο τραγούδι «Παραπονεμένα λόγια», θυμάμαι, καθώς παρακολουθώ την περφόρμανς, κάνοντας αναγωγή από το μυθολογικό αρχέτυπο στο πραγματικό σήμερα:
«Στη γυναίκα της υπαίθρου στα σαράντα της το πρόσωπό της είχε αυλακωθεί παράκαιρα και είχε μαραγκιάσει ο κόρφος της από τη σκληρή δουλειά, από την έκθεση στον ήλιο και στον αέρα, αλλά προχωρούσε.
Στεκόταν όρθια, προσδοκώντας ένα καλλίτερο μέλλον για τα παιδιά της.
Δε λύγιζε, ήταν η θεμέλιος κολώνα του σπιτιού, δεν το έβαζε κάτω, δούλευε αχάραγα στα χωράφια, όργωνε, έσκαβε, έσπερνε, σκάλιζε, πότιζε, θέριζε, αλώνιζε, λίχνιζε το αλώνισμα για να μετρηθεί ο κόπος ενός χρόνου, μαγείρευε κι έφτιαχνε την πίτα γιατί, έτσι το καλούσε η μέρα του αλωνίσματος».
Οι ιστορίες- βιώματα γυναικών που ξετυλίγονται με αργούς ρυθμούς στην παράσταση, αφορούν γυναίκες αερικά, αλαφροΐσκιωτές, μα και γήινες με υπόσταση, όμως οι συμβολισμοί είναι τόσοι πολλοί που ο θεατής- είναι αλήθεια – δεν προλαβαίνει να αποκωδικοποιήσει, πόσω μάλλον να αφομοιώσει.
Πράγματι, οι φωτισμοί, η μουσική, οι παράξενοι ήχοι του βουνού, οι βηματισμοί, οι κατατονικοί ρυθμοί, η όλη ατμόσφαιρα εν γένει, δημιουργούν εικόνες εικαστικές, ενίοτε ποιητικές, αλλά απαιτείται απόλυτη προσήλωση του κοινού στα δρώμενα, ώστε να κατανοήσει το όλο εγχείρημα, αν και πιστεύω ότι αυτό είναι το τελευταίο που ενδιαφέρει τον δημιουργό. Πιστεύω ότι το στοίχημά το κερδίζει με την τέχνη του, όταν έστω κι ένας θεατής, αγαλλιάσει και εκδηλώσει τον ενθουσιασμό του.
Στην καλοδουλεμένη περφόρμανς του Μιχάλη Αγγελίδη, προσωπικά, βρέθηκα να ανηφορίζω τις σπαστές πέτρες στα μονοπάτια του Παγγαίου έως την κορυφή κι από κει να αγναντεύω από τα ψηλά την εντυπωσιακή ψευδο-αλπική ζώνη που μοιάζει κομμένη με το μαχαίρι από το ελατοδάσος.
Περπάτησα σε χαλιά από φθινοπωρινά φύλλα, σε δάση οξιάς ασύλληπτης ομορφιάς. Άκουσα τα εγκώμια της Μεγάλης Παρασκευής και ψηλάφησα σκαλίσματα πάνω στα βράχια, έργα προϊστορικών ανθρώπων. Άκουσα πουλιά λαλίστατα και κελαρυστά νερά σε μονοπάτια όπου δεν υπήρχε άνθρωπος και είδα τετράποδα ζώα και ερπετά, πουλιά με περίεργα κρωξίματα, αλλά έγινα και μάρτυρας στον αγώνα των Αράπηδων ενάντια στο κακό.
Γεύτηκα εδέσματα γάμου σε απρόσμενες γυναικείες συνάξεις, ανακατεύτηκα σε δεισιδαιμονίες και αποκρυφισμούς, δόξασα τον φυσικό πλούτο του Χρυσοφόρου Παγγαίου, αλλά και την βιοποικιλότητα που κρύβει ή φανερώνει, όμως ομολογώ με συμπάθεια και κατανόηση για την εργασία, τον κόπο και τον μόχθο όλων των συντελεστών, που προηγήθηκε μέχρι να παρασταθεί το έργο, ότι θα προτιμούσα αυτή η δουλειά να είχε μικρότερη διάρκεια. Πιστεύω ότι σε αρκετά σημεία μακρηγορεί αναίτια και πνίγει την ποίησή του στον παραπανήσιο χρόνο και στις παρατεταμένες σιωπές.
Σκηνοθετική άποψη, αλλά η τελική κρίση εναπόκειται στους θεατές, εφόσον είναι και οι αποδέκτες αυτού του πονήματος.
Πόσοι Καβαλιώτες, ωστόσο, έχουν ζήσει κάτι παρόμοιο; Και πόσο θα ενδιέφεραν όλα αυτά τις νέες γενιές; Η παράσταση γεννά ερωτήματα. Δε δίνει απαντήσεις. Ο θεατής βλέπει, ταξιδεύει, αναλύει, κρίνει, συλλέγει πληροφορίες και απαντάει. Ο καθείς, καταπώς καταλαβαίνει.
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Σύλληψη, σκηνοθεσία, κείμενα και φωτισμοί: Μιχάλης Αγγελίδης
Ερμηνεία: Μιχάλης Αγγελίδης, Δημήτρης Γαλανάκης
Πρωτότυπη Μουσική & Ηχητικός Σχεδιασμός: Νίκος Σωτηρέλης
Σκηνογραφία, Κοστούμια – Ειδικές Κατασκευές: Αφροδίτη Ψυχούλη
Χορός γυναικών: Γεωργία Βιολιτζή, Κατερίνα Ηλιάδου, Χρύσα Μουστάκα, Χρύσα Σαλαμπάση, Κέλλη Σουσαμλή, Ματούλα Τσιρίδου
Θερμές ευχαριστίες στην Ίριδα Νικολάου για την πολύτιμη βοήθειά της στη δραματουργία της παράστασης, στον Κωνσταντίνο Χαλδαίο για την σημαντική συνδρομή του στην δημιουργία του σκηνικού και τους μουσικούς Σωκράτη Βότσκο, Άλεξ Λουλούδη, Γιώργο Σεχλίδη και Δημήτρη Αποστολίδη για την συμμετοχή τους στην ηχογράφηση της μουσικής της παράστασης.
Φωτογραφίες: Χριστίνα Μπέζα
ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ
