Βράδυ Τρίτης στο Δημοτικό θέατρο «Αντιγόνη Βαλάκου». Τα φώτα πλατείας αναμμένα, οι θεατές αναζητούν τις θέσεις τους, ενώ τρεις νέοι άντρες με τις μάσκες και με τα γέρικα βαριά γυναικεία σώματα είναι στη σκηνή.
Σε έκσταση, σε αρχέγονη τελετουργία, οι «γριές που μαζεύουν την τσουκνίδα» προετοιμάζονται ενώπιον μας. Από τα ηχεία ακούγονται παραδοσιακές μουσικές και αφηγήσεις όσων συμμετείχαν στην εθνογραφική αποτύπωση του Κωνσταντίνου Ντέλλα.
Μέχρι τώρα, γιατί η έρευνα είναι σε εξέλιξη. Στην είσοδο δίνουν ένα χαρτάκι να αφήσει ο θεατής τηλέφωνο και email, αν ξέρουμε κάποια τοπική μαγειρική ή λαϊκή δοξασία και θέλουμε να συνεισφέρουμε. Το αρχείο των προφορικών μαρτυριών της παράστασης εμπλουτίζεται συνεχώς.
Χτύπησε το τρίτο κουδούνι.
“Τρεις νύχτες λείπαν πριν να ‘ρθουν κοντά το ένα στ’ άλλο
τα κέρατα του φεγγαριού
να φτιάξουν το στεφάνι το φωτεινό που οι άνθρωποι πανσέληνο το λέγαν”
Έτσι ξεκινά η παράσταση.
Η Βαΐτσα, η Αγορίτσα και η Κατερίνα μιλούν για τις ζωές τους, για αυτά που έμαθαν από τις παλιές, αυτά που έπαθαν ως γυναίκες κι αυτά που παραδίδουν στις επόμενες. Τρεις λαϊκές γυναίκες, τρία τραγικά πρόσωπα που δεν άφησαν τσουκνίδα για τσουκνίδα στους αγρούς, σμίγουν ιστορίες, παραδόσεις, τραγούδια, συνταγές, αφηγήσεις, ιατροσοφικοί κώδικες του 19ου αιώνα με σημερινές συνεντεύξεις, αλλά και αποσπάσματα από τις «Μεταμορφώσεις» του Οβίδιου, τα «Φαρσάλια» του Λουκανού, το «Μαράν Αθά» του Θωμά Ψύρρα, τις «Γυναίκες της γης» της Μαρούλας Κλιάφα μέχρι τη μάγισσα Εριχθώ και τον μύθο της Μήδειας.
«Οι γριές που μαζεύουν την τσουκνίδα», αυτές οι μουσικές ιστορίες των γυναικών της Θεσσαλίας, σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Ντέλλα και ερμηνεία Μιχάλη Αναγνώστου, Μανούσου Γεωργόπουλου, Πλάτωνα- Γιώργου Περλέρου, είναι απλά, παράσταση μαγική. Σε όλα της!
Τρεις γριές απίθανες, δυναμικές, πλακατζούδες, μυσταγωγικές, βασανισμένες, χορεύουν, τραγουδάνε, θρηνούν, κάνουν όλες τις δουλειές που άντρες δεν αγγίζουν. Οργώνουν, σπέρνουν, θερίζουν, αρμέγουν, μαζεύουν τσουκνίδες, γεννούν κορίτσια και…παιδιά! Και υπομένουν τη βιαιότητα.
Τρία πρόσωπα ως φόρος τιμής, όχι μόνο στις γυναίκες της υπαίθρου, αλλά σε όλες τις γυναίκες του πλανήτη και, αν θες, εγώ θα πω σε όλα τα ανθρώπινα πλάσματα. Μέσα από διάφορες αφηγήσεις που φτάνουν μέχρι και την πρόσφατη τραγωδία με τις πλημμύρες στη Θεσσαλία, ξεδιπλώνουν αριστοτεχνικά τη ζωή τους και τις ζωές μας. Τόσο ευφάνταστη δουλειά, ρυθμική, με άψογη (απολύτως άψογη!) κινησιολογία.
Ο Κωνσταντίνος Ντέλλας, σπουδαίος ηθοποιός και σκηνοθέτης, ευλογημένος με μια έκτη αίσθηση, μελέτησε το εύρος του πολυεπίπεδου λαϊκού αφηγήματος, διαισθάνθηκε τις ιδιαιτερότητες που αποπνέουν οι λέξεις της ντοπιολαλιάς και, πέρα από τις επίκτητες γνώσεις, αντιλήφθηκε αυτόν τον ψυχικό συλλαβόγριφο, αυτή τη σύνθετη ζήση των γυναικών της υπαίθρου, αυτές τις αληθινές ιστορίες που είναι εξαιρετικά δύσκολο να ερμηνευτούν από μια μόνο οπτική γωνία. Έτσι, επέλεξε συγκεκριμένα αφηγήματα για να μας δώσει μέσα από βιωματικό-σωματικό- μιμητικό θέατρο την θρησκευτικότητα, τον ερωτισμό, τη φυσιολατρία, τον παγανισμό και την ψυχολογική διεισδυτικότητα των «γυναικών» του στην πολιτική ζωή της δικής τους, αλλά και των μεταγενέστερων εποχών.
Δεν υπήρξε άνθρωπος που να βγήκε από το θέατρο και να μην ήταν ενθουσιασμένος, συγκινημένος, λυτρωμένος. Που να μην έπιασε συζήτηση για όλο αυτό που είδαμε (και εκεί είναι το ζητούμενο βεβαίως), που να μην έδινε ξανά και ξανά συγχαρητήρια στον σκηνοθέτη και τα παλληκάρια της παράστασης. Και εδώ είναι άλλη μια μαγική στιγμή. Για νεαρά παλληκαράκια μιλάμε. Αυτά υποδύονται με μάσκες και κοστούμια τις γριές. Και είναι γριές! Μας πείθουν απόλυτα γι’ αυτό.
Μυστικοί κώδικες, μία λανθάνουσα εξουσία που στηριζόταν στη χρήση της μαγείας, βότανα, χόρτα, λάδι, νερό και αλεύρι αποτελούν τα στοιχεία και τον ορισμό τούτης της χειροποίητης, ρηξικέλευθης παράστασης. Ένα αναμνησιακό αφήγημα για εκείνες τις γιαγιάδες που υπήρξαν κάποτε κορίτσια και γυναίκες. Δεν πρόκειται για μουσειακή παράσταση, αλλά για κάτι το κυτταρικό και συγκινητικά επείγον, όπου μουσικά το παραδοσιακό παντρεύεται με τον ηλεκτρικό ήχο του Αλέξανδρου Κτιστάκη.
Αυτό που έστησε ο Κωνσταντίνος Ντέλλας, τιμώντας τα πρωτότυπα λαϊκιά κείμενα, είναι θεατρικό λεπτοδουλεμένο «κέντημα» , είναι ένα «γλέντι» κι ένα «μάθημα» υποκριτικής για πολλά μπράβο, για πολλούς επαίνους. Και είναι αξιοθαύμαστο το πως οι τρεις νέοι άνδρες ηθοποιοί – Μανούσος Γεωργόπουλος, Πλάτωνας Γιώργος Περλέρος, Γιάννης Σανιδάς- καταφέρνουν και προσεγγίζουν αριστοτεχνικά τη γυναίκα μέσα από το αρσενικό, πόσω μάλλον το ηλικιωμένο σώμα με μια εκπληκτική κίνηση που τους δίδαξε η Μαρίζα Τσίγκα, με τις αρμόζουσες μάσκες της τεχνίτριας Μάρθας Φωκά, με τα ενδεικτικά κοστούμια της Κωνσταντίνας Μαρδίκη και με τη βλάχικη ντοπιολαλιά.
Η Θεσσαλία έχει τεράστια παράδοση στη μαγεία από την αρχαιότητα. Κατά τον μύθο, η Μήδεια έδωσε μυστικές δεξιότητες στις Θεσσαλές, οι οποίες έγιναν ισχυρές μάγισσες, ξακουστές για το “άρμεγμα του φεγγαριού” δηλαδή το κατέβασμά του στη γη. Στην περιοχή έζησε η Αγλαονίκη η Ηγήτορος, η πρώτη αρχαία Ελληνίδα αστρονόμος που προέβλεπε τις εκλείψεις του Ηλίου, η Μυκάλη που ανεβοκατέβαζε τη Σελήνη, η Εριχθώ που έφερνε τον κάτω κόσμο στους ζωντανούς και η Εκάτη των βοτάνων και της νεκρομαντείας.
Με τη χρήση τελετουργικών μέσων, όπως η ρυθμική κίνηση, ο συντονισμός των σωμάτων με τον έμμετρο λόγο, η μεταμφίεση και η μάσκα, οι γριές της τσουκνίδας διηγούνται τις ζωές των γυναικών του χθες, γυναικών του κάμπου που οι ίδιες δεν μίλησαν ποτέ γιατί δεν τους δόθηκε βήμα, αλλά που οι ιστορίες τους είναι βαθιά ριζωμένες στην αρχαιότητα, στο μυστικιστικό και το λαογραφικό υπέδαφος της Θεσσαλίας και χρειάζονται διεισδυτική μελέτη με ντόπια ματιά και γνώση για να αποδοθούν σωστά, με το ειδικό βάρος τους ακέραιο.
Η παράσταση «Οι γριές που μαζεύουν την τσουκνίδα», αποτελεί ένα work in progress πάνω στο διάλογο της παραστασιακής τέχνης με την κοινωνική ανθρωπολογία με βασικούς άξονες τους κοινωνικούς ρόλους και τις έμφυλες διαστάσεις της τροφής και των λαϊκών μαγικο – θρησκευτικών πρακτικών. Το θεατρικό κείμενο μεταλλάσσεται και επαναπροσδιορίζεται διαρκώς, καθώς τροφοδοτείται από τον όγκο των συνεντεύξεων που υλοποιούνται παράλληλα με τις παραστάσεις. Το κοινό καλείται να συμμετάσχει στην έρευνα και, εφόσον το επιθυμεί, να συμβάλλει στη συνέχιση της καταγραφής της προφορικής ιστορίας που έχει ήδη ξεκινήσει από την αρχή των παραστάσεων.
Δείτε την παράσταση όπου τη συναντήσετε. Είναι μια ιδιαίτερη εμπειρία και περιοδεύει.
Συντελεστές
Έρευνα, δραματουργική επεξεργασία, σκηνοθεσία: Κωσταντίνος Ντέλλας
Ερμηνεύουν: Μιχάλης Αναγνώστου, Μανούσος Γεωργόπουλος, Πλάτωνας Γιώργος Περλέρος
Ηχητικό περιβάλλον, πρωτότυπη μουσική: Αλέξανδρος Κτιστάκης
Επιμέλεια κίνησης: Μαρίζα Τσίγκα
Κατασκευή μάσκας: Μάρθα Φωκά
Κοστούμια: Κωνσταντίνα Μαρδίκη
Βοηθός σκηνοθέτη: Μαντώ Κατσούγκρη
Φωτογραφίες promo: Παναγιώτης Λαμπής
Οργάνωση παραγωγής: Θέκλα Γαΐτη
trailer: Δημήτρης Βάλλας, Life of Film Production
Παραγωγή: Θεσσαλικό Θέατρο, Experimenta Art Company
ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ
