«Το Σφαγείο του Έρωτα» του Παντελή Μπουκάλα από το ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας

Η πολύτροπη, έμπειρη γλώσσα του δημοτικού τραγουδιού, το οποίο δεν παύει, συν τοις άλλοις, να ψάλλει την κατά βάθος θυσιαστική πλευρά των ερώτων, αφορά άμεσα, δηλαδή καταλυτικά, τον καθηγητή, ποιητή, συγγραφέα, δημοσιογράφο και μελετητή του δημοτικού τραγουδιού Παντελή Μπουκάλα, στο «αίμα της αγάπης». Κι επειδή η τέχνη γεφυρώνει τις αποστάσεις και αποδίδει τα ζητήματα στη σωστή τους διάσταση, ανέβηκε στο «Αντιγόνη Βαλάκου» μια συνθέτη παράσταση που μιλά με μουσική και λόγια για βασανισμένους, αδικοχαμένους έρωτες, για θύματα και θύτες, με κύριο άξονα τη γυναίκα.

Από την παράφορη ζήλια του παρορμητικού μεθυσμένου Μενούση, στον Αλή πασά που έπνιξε την «Κυρά Φροσύνη» και άλλες 17 γυναίκες στην Παμβώτιδα λίμνη, από την όμορφη γυναίκα του πρωτομάστορα που αρχέγονες δοξασίες θυσίασαν για την επίτευξη του στόχου στο γεφύρι της Άρτας, στον σκληρό πατέρα της «Αρετούσας» στον Ερωτόκριτο, από την Παναγιώτα του Δρυμού στην κυρά δασκάλα που της κόψαν τα μαλλιά και από την προσφυγούλα που δηλητηρίασε η πεθερά, στην κόρη που αδικοσκοτώσανε για ένα ζευγάρι ρόδα, αλλά και από τα: «Τ’ Αρμένου γιός πινέθηκε», «Ο καύκος», «Ο Βαγγέλης/Η Αντρονίκη», «Ο Γιάννος και η Μαριγώ», «Μια κόρη ρόδα μάζευε», «Μια μάνα που ‘χε έναν γιό-πέρδικα», ως το «Ο Κωνσταντίνος», στο «Μοιρολόι», έναν μακρύ κατάλογο γυναικών που δολοφονήθηκαν αποτύπωσε θρηνώντας τες το δημοτικό τραγούδι, κατάλογος που φθάνει ως τις μέρες μας και μέσα από ρεμπέτικα, λαϊκά τραγούδια και μέσα από αγγλόφωνους στίχους ζηλιάρη, ερωτύλου ανδρός.

Η μουσική παράσταση του ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας, μας δίνει την αφορμή να στοχαστούμε για τα αρχέγονα ήθη που υποχρεώνουν τη γυναίκα να καταπνίγει και να θυσιάζει τις επιθυμίες της αλλά και την ίδια τη ζωή της στον βωμό του πατριαρχικού συστήματος. Ενός κοινωνικού συστήματος με στερεοτυπικούς ρόλους από τους οποίους το ασθενές, κυρίως, φύλο δεν μπορεί να ξεφύγει. Ενός κόσμου όπου η κοινωνία θέτει αυστηρούς κανόνες συμπεριφοράς, με συγκεκριμένο κώδικα «τιμής». Ενός κόσμου σκοτεινού και βίαιου, όπου η «αρετή» ισοδυναμεί με αδικία και θυσίες, η «ντροπή» ξεπλένεται με αίμα, ο άντρας πρέπει να διαφεντεύει και η γυναίκα να υπηρετεί.

Έμπνευση για τη φόρμα που ακολουθείται στην παράσταση είναι ο «παντόμιμος», η μεικτή δραματική φόρμα ( αφήγηση – χορός- τραγούδι) που γεννήθηκε μετά την παρακμή του αρχαίου ελληνικού δράματος, μακρινοί απόγονοι του οποίου θεωρούνται και οι παραλογές.

Η βία κατά των γυναικών με αποκορύφωμα τις γυναικοκτονίες, που συνεχίζουν να μαστίζουν την κοινωνία μας ακόμα και σήμερα, προέρχονται από βαθιά ριζωμένες στην παράδοση και τη συνείδηση όλων μας προκαταλήψεις και στερεότυπα. Οι πρόσφατες αντιδράσεις της κοινωνίας στα περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης και βίας, δείχνουν ότι ο διάλογος για τον σεξισμό, τον μισογυνισμό και τις διακρίσεις κάθε είδους, έχει ανοίξει κι έχει περάσει από τις ειδήσεις στις τέχνες και, εν προκειμένω, στη σκηνή.

Δημοτικά τραγούδια, θρύλοι, λαϊκά παραμύθια, δοξασίες, ήθη, έθιμα, χρησιμοποιήθηκαν ως υλικό για τα θεατρικά έργα του “Ρωμαίικου Συμβολισμού, όπως γνωρίζουμε οι μεγαλύτεροι.

Εδώ, στη σκηνή του «Αντιγόνη Βαλάκου», τα παραδοσιακά και λαογραφικά στοιχεία του τόπου μας, διατηρώντας τις ντοπιολαλιές γεωγραφικών διαμερισμάτων

της χώρας αλλά και της Κύπρου, ανακατεύονται με παραμύθια και λαϊκά δρώμενα άλλων χωρών, όπως αυτό του Κυανοπώγωνα του Σαρλ Περώ ή του εκ Βουλγαρίας ανδρός και λειτουργούν ως ενωτικός ιστός που φέρνει τους ανθρώπους από το χθες στο σήμερα με οδηγό τους ήχους ηλεκτρονικής μουσικής, παραδοσιακής, τραγουδιού, αφήγησης και όχι μόνο.

Μέσα στον πυρήνα της Νεοελληνικής Παράδοσης υπήρχαν πάντα τα σπέρματα των αρχαιοελληνικών μύθων, οι αξίες, η ψυχή, η ιστορική διαδρομή ενός λαού μέσα στο χρόνο. Σ’ αυτά μπολιάστηκαν και τα αλλοεθνή και γίνεται το ταξίδι μας ακόμα πιο ενδιαφέρον στις γειτονιές του κόσμου.

Γράφει στο δελτίο τύπου ο σκηνοθέτης Θοδωρής Γκόνης: «Ξεκινώντας από τις αφηγήσεις της παράδοσης, ξεφυλλίζουμε δοκίμια του προηγούμενου αιώνα πάνω στις σχέσεις των φύλων, και φτιάχνουμε ένα soundtrack από ερωτικά τραγούδια σύγχρονα, γραμμένα από σημερινούς άντρες. Και εκεί όπου ο Μενούσης συναντά τον John Lennon, και σιγοτραγουδούν μαζί «I didn’t mean to hurt you, I’m just a jealous guy», επιχειρούμε να πιάσουμε το νήμα μιας ενιαίας αφήγησης, ενός τρόπου σκέψης που είναι ζωντανός στο εδώ και το τώρα».

Τα αρχετυπικά μοτίβα της θυσίας, του αποχωρισμού, της κακοποίησης, της βίας, της προσμονής, τοποθετούνται σε ένα άχρονο και άτοπο εικαστικό σκηνικό περιβάλλον (Ελένη Στρούλια), όπου διατηρείται η ένταση της ηλεκτρικής κιθάρας αφενός κι αφετέρου ο λυρισμός του δημοτικού τραγουδιού, με αναφορά στο αφηγηματικό στοιχείο των παραλογών, σε όλη την παράσταση.

Το δημοτικό τραγούδι σήμερα, που όπως είναι φυσικό δεν έχει θέση λειτουργική κι οργανική παρά μόνο «μουσειακή» στον σύγχρονο και αστικό κόσμο, περιβάλλεται με αγάπη που το βγάζει ο καλλιτέχνης ή ο συγγραφέας από την προθήκη του λαογραφικού μουσείου και, σαν γλωσσικό φυλαχτό πλέον, το φυλά στη μέσα τσέπη του «φράγκικου» σακακιού πάνω απ’ την καρδιά. Γεννήματα τούτης της αγάπης είναι τα πολλά βιβλία που έχουν εκδοθεί για το δημοτικό τραγούδι τα τελευταία χρόνια. Το ένα έχει την αγάπη αυτή στον τίτλο του: «Το αίμα της αγάπης. Ο πόθος και ο φόνος στη δημοτική ποίηση», του Παντελή Μπουκάλα, το οποίο αποτελεί και την κύρια έμπνευση της παράστασης του ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας στο Δημοτικό μας Θέατρο «Αντιγόνη Βαλάκου».

Πρόκειται για μια αξιόλογη δουλειά ενορχηστρωμένη από τον Θοδωρή Γκόνη, μοσχοβολιστή από τα ρόδα του ζωντανού ήχου που απλώνουν στη σκηνή και στην πλατεία του θέατρου οι εξαιρετικοί μουσικοί Αθηνά Λαμπίρη, Τάσος Μισυρλής, Δημήτρης Χατζηζήσης, στεφανωμένη δε, από την ψυχή και την καρδιά των ηθοποιιών Άννας Καλαϊτζίδου, Μιχάλη Τιτόπουλου και Μαρίας Χάνου.