Ο Γιάννης Παρασκευόπουλος «σεφ» με περγαμηνές και αυθεντία στο μαγείρεμα, στο σέρβις, στα προκλητικά μενού, από γκουρμέ έως «βρώμικο» του δρόμου, διάλεξε μόνος του τα «υλικά» -επιλογή του το έργο- για ένα ιδιαίτερο «γεύμα», αυστηρά για πενήντα καλεσμένους.
Το Κ.Θ.Β.Ε. άνοιξε το φουαγιέ στον τελευταίο όροφο, το μετέτρεψε σκηνογραφικά σε μια σάλα πριβέ πάρτι, υπό τις οδηγίες της Σοφίας Παπαδοπούλου και η συνάντησή μου με τους άλλους 49 «καλεσμένους» και την οικογένεια Χάνσεν, επετεύχθη χάρις στο πεντηκοστό μαγικό χαρτάκι εισόδου που μου εξασφάλισε ο φορέας.
Ύστερα ήρθαν όλα εκείνα που συνδυάζουν τη φαντασία της μεγάλης οθόνης με τον ρεαλισμό του ζωντανού θεάματος, την αναμόχλευση γνώσεων και όρεξης εμπλουτισμού των, την γοητεία του «ταξιδιού» με προορισμό που επιλέγει ο «καλεσμένος», την έκπληξη όταν το αναπάντεχο γίνεται απτό πνευματικό υλικό ικανό να σου ανακατέψει τις πέντε αισθήσεις σε βαθμό υπερθετικό, την εκούσια ή ακούσια συμμετοχή σου στα δρώμενα και μια αλληλουχία γεύσεων, ανάλογα το «πιάτο» που είχε σειρά να περιοδεύσει στον ουρανίσκο σου. Σαφώς η διοχέτευση τους στα υπόλοιπα όργανα, άυλα και μη, ήταν ζήτημα προσωπικής καθοδήγησης.
Στα πολλά κι ενδιαφέροντα που γράφει στο πρόγραμμα ο σκηνοθέτης-μάγειρας, κράτησα αυτό: «Σε μια εποχή λοιπόν, που και το θέατρο, σε πολλές περιπτώσεις, είναι μια “λαμπερή εξωστρεφής κατάσταση”, η προοπτική ανεβάσματος του “Festen” μού δημιουργεί την ανάγκη να δημιουργήσω με τους συνεργάτες μου το δικό μας ΔΟΓΜΑ και να κοιτάξω, ξανά, αυτό που είναι πυρήνας του θεάτρου: ο άνθρωπος».
Πιο ανθρωποκεντρική δουλειά δεν έχω δει στο θέατρο. Το θέμα: Μια οικογενειακή γιορτή γίνεται αφορμή να διαταραχθεί η επίπλαστη αρμονία που για χρόνια επικρατούσε μέσα στο σπίτι της οικογένειας Χάνσεν. Τιμώμενο πρόσωπο είναι ο πατέρας, ο Χέλγκε, ένας επιτυχημένος επιχειρηματίας, ο οποίος γιορτάζει τα εξηκοστά του γενέθλια περιστοιχισμένος από τα μέλη της οικογένειάς του και στενούς φίλους. Τα καλά κρυμμένα μυστικά της οικογένειας αποκαλύπτονται, χωρίς όμως στην πραγματικότητα να συγκλονίζουν κανέναν. Η γιορτή συνεχίζεται κανονικά – το γλέντι δε σταματάει. O καλοκουρδισμένος μεγαλοαστικός μηχανισμός αντιστέκεται.
Η «οικογενειακή γιορτή» των Τόμας Βίντερμπεργκ, Μόγκενς Ρούκοφ, Μπο Χρ. Χάνσεν δεν είναι μια ιστορία που μιλά για σεξουαλική κακοποίηση παιδιών από μέλος της οικογένειας του. Αυτό είναι η αφορμή για να δουλέψει ο θίασος υπό τις οδηγίες του Γιάννη Παρασκευόπουλου , ως φωνή διαμαρτυρίας απέναντι στον φόβο, στην κάθε μορφής καταπίεση, αλλά και στην περιφρούριση του βολέματος που έχτισε ο καθένας ή στην κρυψώνα της ενοχής , που αναλογούσε στον καθένα. Μέχρι που ο πρωτότοκος γιος αποφασίζει να γίνει επαναστάτης με αιτία. Να ακυρώσει τον εθελούσιο τριανταπεντάχρονο εξοστρακισμό του από την κανονική ζωή. Να αναστρέψει τον ευνουχισμό που του προκάλεσε η σεξουαλική κακοποίηση που υπέστη, σε φυσικό ανδρισμό, να μεταλλάξει την εσωστρέφεια σε γενναία αρσενική επίθεση και, κυρίως, να καταφέρει απανωτά χτυπήματα στον καθωσπρεπισμό, την ανέχεια, το συμφέρον.
Αλλά βρίσκει τοίχο. Οι ριπές του λειτουργούν ως μπούμερανγκ. Του επιστρέφονται όλες και τον συνθλίβουν. Ψυχικά και σωματικά. Υπομένει, υποφέρει, βασανίζεται, αποτυγχάνει. Ώσπου η κάθαρση έρχεται από τον μικρότερο αδερφό, ο οποίος τολμά και «πιάνει τον ταύρο απ’ τα κέρατα». Οι υπόλοιποι στον ψεύτικο «κόσμο» τους, στη δήθεν ευφρόσυνη ατμόσφαιρα που γεννά ένα οικογενειακό πάρτυ κι όταν ο πατέρας-αφέντης ξεμπροστιάζεται, όταν λυγίζει και χάνει το παιχνίδι, τότε τολμά η σύζυγος – χελώνα να βγάλει το κεφάλι απ’ το καβούκι της και να τον απαρνηθεί, έστω χωρίς σθένος, όταν αφήνει μόνο του τον επί τριάντα πέντε χρόνια σύντροφο της και αρνείται για πρώτη φορά την αρωγή της.
Όλη αυτή η τραγωδία, αυτό το δράμα – εμπνευσμένο θαρρείς από Σοφοκλή όταν οι Τραχίνιες που συνόδευαν τον «πάντρε-πατρόνε» και τους συνενόχους του για χρόνια ξαναγίνονται εδώ Ερινύες κι εκδικούνται, ή ακόμη κι απ’ τον Ναζιμ Χικμέτ που κοινοποίησε σ’ όλον τον κόσμο, σ’ ολες τις γλώσσες το «σώπα , μη μιλάς» με την κατακλείδα-κραυγή ελευθερίας «μίλα» – δόθηκε μ’ έναν εξαιρετικά εμπνευσμένο τρόπο. Οι θεατές γίναμε μέλη της οικογένειας. Παρατηρητές ναι, αλλά εκεί μέσα. Στο τρα-λα-λα και στον σπαραγμό του Κρίστιαν, στην όψιμη οδύνη του Μίκαελ, στην αποκαθήλωση του αρχηγού, στην εθελοτυφλία των υπόλοιπων μελών της οικογένειας και στον παραλογισμό της κοινωνίας ν’ απορρίπτει την τιμωρία. Η ατιμωρησία βασιλεύει και γιγαντώνει αρχηγούς και ομάδες, οι ένοχοι κυκλοφορούν περήφανοι και τα θύματα σιωπούν, υποταγμένα στην καθεστηκυία τάξη πραγμάτων.
Πολλά μηνύματα, πολλά μαθήματα. Ουσιαστικά ο Κρίστιαν δικαιολόγησε την πολύχρονη σιωπή του με μια αλήθεια.
Ότι η ακριβής συχνότητα της κακοποίησης του δεν μπορούσε να δημοσιοποιηθεί, καθώς ο κοινωνικός στιγματισμός, η ντροπή και η ενοχή απέτρεψαν τη γνωστοποίησή του. Οι συγγραφείς πήγαν το έγκλημα ένα βήμα παραπέρα. Στιγμάτισαν τη μάνα σαν αυτόπτη μάρτυρα, ανίκανη ν’ αντιδράσει, δεμένη ίσως, με όρκους αφοσίωσης ή παραμένοντας πιστή στην έξωθεν καλή μαρτυρία του ονόματος της οικογένειας. Ο πατέρας ανατολίτης που δε δίστασε να μετατρέψει τα παιδιά του σε «γιουσουφάκια», στην απολογία-κατηγορώ του, μας πρόσφερε στο πιάτο ένα εύκολο «διότι» στο εύλογο «γιατί» μας.
Η ψυχολογική-συναισθηματική κακοποίηση είναι απόρροια της σεξουαλικής, επειδή οι επακόλουθες πράξεις και συμπεριφορές εμπεριέχουν απόρριψη, εκφοβισμό, απομόνωση, τρομοκρατία, εκμετάλλευση, υποτίμηση, συναισθηματική απροσφορότητα και ψυχολογικό-συναισθηματικό εκβιασμό.
Πιο συγκεκριμένα, μας «είπε» ότι κακοποιητικές είναι οι συμπεριφορές που εμπεριέχουν διπλά μηνύματα. Ταπείνωση, υποτίμηση δυνατοτήτων, σαρκασμό ή υπερεκτίμηση ικανοτήτων και υπερβολικές απαιτήσεις, υπερπροστασία και αυστηρό έλεγχο ή αδιαφορία, πολλή ευελιξία ή ακαμψία, αλλά και ενοχές. Ιδίως ένοχες οι σιωπές. Και συνένοχα τα ραμμένα στόματα.
Η παράσταση είναι δυνατή εμπειρία. Μένει στο θυμικό του θεατή και συζητείται ποικιλότροπα στο πολύ μετά. Το στήσιμο ευρηματικό και απίστευτα ελκυστικό. Αξιοθαύμαστη εκμετάλλευση όλου του χώρου. Από γωνιά σε γωνιά της αίθουσας , ακόμα κι ο τοίχος έγινε καναπές, ακόμα και το μπαλκόνι έγινε σκηνικός χώρος με έντονη δράση. Οι ηθοποιοί, αξιέπαινοι. Η Κλειώ Δανάη Οθωναίου, αποδεδειγμένο ταλέντο , μα αφοπλιστικά όμορφη, θαρρείς ένα γλυπτό έργο τέχνης, ο Βασίλης Σπυρόπουλος έξοχος «πατέρας» κι ο Κωνσταντίνος Χατζησάββας εξαιρετικός Μίκαελ. και οι υπόλοιποι ηθοποιοί αξιοθαύμαστοι και δεμένοι μεταξύ τους. Αλλά η παράσταση αυτή έχει τον Χρίστο Στυλιανού. Επιτρέψτε μου την ιδιαίτερη αναφορά. Ο ηθοποιός αυτός έχει μια σπάνια ικανότητα να παρασύρει το θεατή στο δικό του κόσμο, αυτόν που επιτάσσει ο ρόλος του. Στην ιστορία της υποκριτικής τέχνης στον τόπο μας, πάντα υπήρχε και υπάρχει η λίστα εκείνων που έκαναν και κάνουν τη διαφορά. Ο Χρίστος Στυλιανού είναι μέσα σ’ αυτήν. Τι σπουδαίες μεταπτώσεις, τι εκπληκτική εκφραστικότητα, τι δεινότητα μαγική να βυθίζεται τόσο γρήγορα , τόσο εύκολα στα μύχια της ψυχής σου και να σε δένει με το βλέμμα του, το λόγο του, το μέταλλο της φωνής του, την κίνηση του στο άρμα Θέσπιδος που είναι ηνίοχος και να σε οδηγεί όπου εκείνος θέλει. Σε βάθη ανυπολόγιστα και ύψη δυσθεώρητα. Πολλά μπράβο σε όλους που ερμήνευσαν με πάθος το φορτισμένο συναισθηματικά κείμενο, ένα μεγάλο “μπράβο” στον καινοτόμο, ευρηματικό, Γιάννη Παρασκευόπουλο κι ένα βροντερό «άξιος» στον Χρίστο Στυλιανού. Έπαινος και στον Μάνο Μυλωνάκη που έντυσε μουσικά τόσο εύστοχα και ατμοσφαιρικά τη δράση κι έδωσε στίγμα στον φόβο, την απόγνωση, την απελπισία, την επίθεση, τη συντριβή, την αμηχανία, την ενοχή. Ακόμα και οι σιωπές είχαν «μουσική».
Δείτε την παράσταση. Είναι μια διαφορετική πρόσκληση στου καιρού μας τις τόσες προκλήσεις και, ασφαλώς, μια προίκα για το Κ.Θ.Β.Ε.
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Μετάφραση: Αλίκη Δανέζη Κνούτσεν, Μανώλης Δούνιας
Ελεύθερη απόδοση στίχων: Μαγδαληνή Μπεκρή
Σκηνοθεσία: Γιάννης Παρασκευόπουλος
Σκηνικά-Κοστούμια: Σοφία Παπαδοπούλου
Μουσική: Μάνος Μυλωνάκης
Κίνηση: Αλέξης Τσιάμογλου
Φωτισμοί: Στράτος Κουτράκης
Α΄ Βοηθός σκηνοθέτη: Άρης Νινίκας
Β΄ Βοηθός σκηνοθέτη: Γιώργος Χιώτης
Βοηθός σκηνογράφου-ενδυματολόγου: Δανάη Πανά
Βοηθοί φωτιστή: Ιφιγένεια Γιαννιού, Αθανασία Λάζου, Αναστασία Σαπατόρη
Οργάνωση παραγωγής: Εύα Κουμανδράκη
ΔΙΑΝΟΜΗ (με σειρά εμφάνισης):
Χρίστος Στυλιανού (Κρίστιαν), Στεφανία Ζώρα (Το μικρό κοριτσάκι), Κωνσταντίνος Χατζησάββας (Μίκαελ), Σταυρούλα Αραμπατζόγλου (Μέττε), Κωνσταντίνος Λιάρος (Λαρς), Ιωάννα Παγιατάκη (Ελένε), Γιολάντα Μπαλαούρα (Έλσι), Βασίλης Σπυρόπουλος (Χέλγκε), Κλειώ Δανάη Οθωναίου (Πία), Νίκος Καπέλιος (Χέλμουντ), Αλέξανδρος Τσακίρης (Παππούς), Νεφέλη Ανθοπούλου (Πάουλα), Γιάννης Παρασκευόπουλος (Κιμ), Βασίλης Παπαγεωργίου (Μπάτοκαϊ).
ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ
