του Αργύρη Μυστακίδη, Φυσικού, Φροντιστή, Εκπαιδευτικού Αναλυτή
Τον τελευταίο καιρό —όπως και την άνοιξη του 2024— παρατηρείται μια έντονη προσπάθεια, μέσω πυκνής αρθρογραφίας σε έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ, να παρουσιαστεί η θέσπιση του λεγόμενου «Εθνικού Απολυτηρίου» ως μια ιστορική μεταρρύθμιση· μια αναγκαία καινοτομία που θα συμβάλει στην αναζωογόνηση του Λυκείου και στην αποκατάσταση της εκπαιδευτικής του αυτονομίας. Είναι, όμως, πράγματι έτσι;
Είναι απογοητευτικό να διαπιστώνει κανείς ότι ο δημόσιος διάλογος γύρω από τη διαρκώς αναβαλλόμενη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση παραμένει, εδώ και εξήντα χρόνια, εγκλωβισμένος στην αναζήτηση ενός αξιόπιστου τρόπου πιστοποίησης της εγκύκλιας γνώσης στο Λύκειο και στον τρόπο πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ας υπενθυμίσουμε ότι η ιδέα ενός απολυτηρίου που θα λειτουργούσε ταυτόχρονα και ως διαβατήριο εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση —το λεγόμενο τότε «Ακαδημαϊκό Απολυτήριο»— δεν είναι καινούργια· ανάγεται ήδη στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1964 επί κυβερνήσεως Γεωργίου Παπανδρέου.
Το γεγονός αυτό αναδεικνύει, με τρόπο εύγλωττο, την αδυναμία του ελληνικού κράτους να επιλύσει βασικά διαδικαστικά ζητήματα που, σε μια σύγχρονη κοινωνία, θα έπρεπε να θεωρούνται λυμένα.
Η ουσία παραμένει στο περιθώριο
Ο δημόσιος διάλογος οφείλει να εστιάζει στην ουσία της εκπαιδευτικής πράξης: στο πώς το σχολείο θα διαμορφώσει πολίτες ικανούς να κατανοούν τον εκθετικά μεταβαλλόμενο κόσμο γύρω τους και να νοηματοδοτούν τη θέση τους σε αυτόν. Αντί αυτού, η συζήτηση εδώ και δεκαετίες περιστρέφεται γύρω από ένα διαδικαστικό ζήτημα: το πώς θα πιστοποιείται αντικειμενικά ο βαθμός απόκτησης της γνώσης — και όχι το τι διδάσκουμε, γιατί το διδάσκουμε και με ποιον τρόπο.
Και δυστυχώς, ούτε το ένα έχει λυθεί (αντικειμενική πιστοποίηση), ούτε το άλλο (περιεχόμενο και μεθοδολογία της διδασκαλίας), που είναι και το ουσιώδες.
Ναι, είναι κοινώς αποδεκτό ότι το απολυτήριο του Λυκείου έχει απολέσει την αξία του και ότι ο βαθμός του δεν αντανακλά αξιόπιστα τις γνώσεις του κατόχου του. Η ανάγκη για ένα σύστημα αξιόπιστης και αντικειμενικής πιστοποίησης της γνώσης είναι πράγματι επιτακτική. Όμως αυτό, από μόνο του, δεν συνιστά εκπαιδευτική μεταρρύθμιση.
Ακόμη κι αν προσπεράσουμε την προσπάθεια ωραιοποίησης ενός διαχειριστικού ζητήματος, και προσεγγίσουμε καλόπιστα τις εξαγγελλόμενες αλλαγές, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τους σοβαρούς κινδύνους που συνεπάγεται η εφαρμογή τους.
Παιδαγωγική καινοτομία ή «τραπεζοποίηση»;
Είναι πράγματι απορίας άξιο πώς μπορεί να θεωρείται ότι η χρήση θεμάτων «κονσέρβα», από την Τράπεζα Θεμάτων συνιστά βήμα προς την αντικειμενικοποίηση της αξιολόγησης. Ποια παιδαγωγική θεωρία —άγνωστη στους περισσότερους από εμάς— υποστηρίζει ότι οι μαθητές, όταν γνωρίζουν εκ των προτέρων τις πιθανές ερωτήσεις, θα επιλέξουν να εμβαθύνουν στη γνώση και όχι να αποστηθίσουν τις «ορθές απαντήσεις»;
Πρόκειται για μια εκπαιδευτική παραμόρφωση, ανάλογη με ό,τι συμβαίνει με τα σήματα στις εξετάσεις οδήγησης: μαθαίνουμε τις απαντήσεις, αλλά όχι τι σημαίνουν.
Σε έναν κόσμο ραγδαίων αλλαγών, συντελούμενων με ρυθμούς που καθιστούν την αφομοίωσή τους σχεδόν αδύνατη η ικανότητα των νέων να ανταποκρίνονται στο απρόβλεπτο είναι δεξιότητα κρίσιμη. Εμείς, όμως, τι προτείνουμε ως εκπαιδευτικό σύστημα; Εξετάσεις με εκ των προτέρων γνωστά θέματα.
Ποιος παιδαγωγός μπορεί να υπερασπιστεί κάτι τέτοιο; Η «τραπεζοποίηση» της εξέτασης δεν έχει παιδαγωγική βάση και θα οδηγήσει σε μια επικίνδυνη «πνευματική μονοκαλλιέργεια»: συμμόρφωση προς τη μία, κοινώς αποδεκτή απάντηση, εις βάρος της ελεύθερης και κριτικής σκέψης.
Το αδιάβλητο υπάρχει — το έχουμε
Και σαν να μην γνωρίζουμε ήδη πώς εξασφαλίζεται το αδιάβλητο των εξετάσεων. Αν υπάρχει ένα σημείο που όλοι συμφωνούν πως αποτελεί πλεονέκτημα των Πανελλαδικών, είναι η τεχνική τους αρτιότητα. Η αντικειμενικότητα διασφαλίζεται όταν:
- Τα θέματα είναι πρωτότυπα και κοινά για όλους.
- Η επιτήρηση γίνεται από εκπαιδευτικούς άλλων σχολείων.
- Η βαθμολόγηση είναι ανώνυμη.
- Ο βαθμός δυσκολίας ανταποκρίνεται σε επίπεδο πιστοποίησης γνώσης — όχι διαγωνισμού.
Το τελευταίο είναι κρίσιμο: οι Πανελλαδικές δεν είναι εξετάσεις πιστοποίησης αλλά διαγωνισμός εισαγωγής. Αν υιοθετήσουμε τον τεχνικό τους σχεδιασμό, αλλά τον εφαρμόσουμε σε εξετάσεις προσαρμοσμένες στη φιλοσοφία της πιστοποίησης, θα έχουμε πετύχει έναν αξιόπιστο μηχανισμό.
Συνοψίζοντας
Αναγνωρίζουμε πλήρως την ανάγκη για αξιόπιστο και αντικειμενικό απολυτήριο. Η εφαρμογή, όμως, της Τράπεζας Θεμάτων, όπως προτείνεται, δεν αποτελεί μεταρρύθμιση· αποτελεί επιφανειακή διευθέτηση που ενδέχεται να δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα απ’ όσα καλείται να λύσει.
Το παράδειγμα των Πανελλαδικών μάς έχει ήδη προσφέρει ένα δοκιμασμένο μοντέλο αξιοπιστίας. Αρκεί να υιοθετήσουμε τη διαδικασία, προσαρμόζοντας τα θέματα στο παιδαγωγικό πλαίσιο που αρμόζει σε μια εξέταση πιστοποίησης και όχι σε έναν διαγωνισμό.
Πάνω απ’ όλα, ας μην ξεχνάμε το ουσιώδες: το εκπαιδευτικό μας σύστημα, σε όλες του τις βαθμίδες, διέρχεται μια βαθιά κρίση περιεχομένου. Αν επί 60 χρόνια αναλωνόμαστε σε διαδικαστικές συζητήσεις, αντί να θίγουμε την ουσία της εκπαίδευσης, ίσως είναι καιρός να αναρωτηθούμε:
Μπορούμε να ξαναβρούμε την ικανότητά μας να απαντούμε στις πραγματικές ανάγκες των καιρών;
