Γράφει ο Κωνσταντίνος Σιμιτσής *
Το άρθρο του κ. Νίκου Βατόπουλου στην «Κ», με τίτλο «Οι καπναποθήκες του ελληνικού Βορρά, ένας κόσμος πολύσημος» (19.1.2022), για τις διατηρητέες καπναποθήκες στην Ανατολική Μακεδονία και στη Θράκη, θίγει ένα πολύ σοβαρό και πολυδιάστατο ζήτημα. Πρόκειται για κτιριακά συγκροτήματα που καταλαμβάνουν ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα στο κέντρο της Καβάλας και της Ξάνθης, δημιουργώντας θύλακες φτώχειας και αστικής παραβατικότητας, κάθε άλλο παρά ελκυστικούς για τη ζωή στην πόλη. Η εγκατάλειψη και η φθορά σταδιακά αποτρέπουν κάθε σκέψη για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και καθιστούν απαγορευτική την ανάπλαση και την επανάχρηση του τεράστιου κτιριακού αποθέματος.
Στέκομαι ιδιαίτερα στην «αμηχανία αρχών και ιδιωτών απέναντι σε μια πολιτιστική κληρονομιά ειδικού τύπου». Η μέχρι τώρα βιβλιογραφία, ακόμη και η εξαιρετική έκθεση των Φλεβάρη – Ρεντετζή στο Μουσείο Μπενάκη (2014), αποτυπώνουν αυτή την αμηχανία. Πώς μπορείς να αντιστοιχίσεις το σπουδαίο παρελθόν με τη σημερινή κατάσταση; Και πώς θα ξεπεράσεις τα προβλήματα διαμορφώνοντας νέες προοπτικές για τον χώρο;
Ο γρίφος δεν λύνεται εύκολα. Το μέγεθος, από άποψη όγκου και επιφανειών, αποτελεί μια γοητευτική πρόκληση για τους πολεοδόμους, αλλά ταυτόχρονα απαιτεί την άντληση τεράστιων κεφαλαίων. Στην Καβάλα οι καπναποθήκες είναι 59, με τις 40 να έχουν κηρυχθεί διατηρητέες. Ανάλογα ισχύουν και στις άλλες πόλεις. Κάποτε, βέβαια, ο αριθμός τους ήταν πολύ μεγαλύτερος. Όμως κατεδαφίστηκαν δεκάδες μετά τη δεκαετία του ’60 και στη θέση τους ανεγέρθηκαν «περικαλλείς» πολυκατοικίες, σύμφωνα με τα πρότυπα της εποχής. Το ίδιο το κράτος έδωσε το σύνθημα του «εκσυγχρονισμού», χτίζοντας καινούργια κρατικά κτίρια (δικαστήρια, πανεπιστήμια, σχολεία, νοσοκομεία, διοικητήρια) αντί να αξιοποιήσει ακόμη και ιδιόκτητες καπναποθήκες.
Επιπλέον, η θέσπιση αυστηρών κανόνων για την προστασία των κτιρίων μετατράπηκε σε ακαμψία και η διατήρηση του συνόλου τού κάθε κτιρίου –τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά– κατέληξε να οδηγεί στην καταστροφή του μάλλον παρά στη σωτηρία του. Όλες οι παλιές καπναποθήκες έχουν ξύλινα πατώματα, δοκάρια και κολόνες και εφόσον επρόκειτο για αποθηκευτικούς ή βιοτεχνικούς χώρους οι όροφοι είναι χαμηλοτάβανοι, γεγονός που δυσκολεύει σύγχρονες χρήσεις, όπως είναι τα γραφεία. Οι μεταπολεμικές, αν και χτισμένες με οπλισμένο σκυρόδεμα, έχουν μικρά ανοίγματα και καθόλου εξώστες. Όλοι οι χαρακτηρισμοί ακολουθούν την πεπατημένη της βασικής εισηγητικής έκθεσης του 1986, που αναφέρει πως οι καπναποθήκες είναι δυνατό να αξιοποιηθούν ως πάρκινγκ, κολυμβητήρια και γυμναστήρια, σχολεία και παιδικοί σταθμοί, θέατρα, εμπορικά κέντρα, κέντρα υγείας, δημόσιες υπηρεσίες!
Ο Δήμος Καβάλας έχει αγοράσει πριν από πολλές δεκαετίες μια εμβληματική καπναποθήκη του 19ου αιώνα, την οποία ανακαίνισε για να τη μετατρέψει σε πολιτιστικό κέντρο, μουσείο καπνού και μουσείο Πολύγνωτου Βαγή, ενώ ήδη συμβασιοποιήθηκε το έργο της ανάπλασης της πλατείας Καπνεργάτη μπροστά από αυτήν. Επίσης, ενέταξε στο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο του 2013 την πρόβλεψη να συνταχθεί ειδική πολεοδομική μελέτη για το σύνολο των καπναποθηκών προκειμένου να διερευνηθούν οι κατάλληλες χρήσεις τους. Θα μπορούσε να προτείνει τον αποχαρακτηρισμό κάποιων καπναποθηκών αν δεν διαθέτουν αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά – απελευθερώνοντας έτσι χώρους αστικού πρασίνου με αντάλλαγμα μεταφορά του συντελεστή δόμησης ή με ανταλλαγή ακινήτων του Δημοσίου ή του δήμου.
Πρόσφατα, ερευνητική ομάδα του ομότ. καθ. Κώστα Λαλένη του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ολοκλήρωσε πιλοτική μελέτη με τη χρηματοδότηση του Πράσινου Ταμείου και την υποστήριξη της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης με θέμα «Ανάπλαση περιοχών, επανάχρηση κτιρίων, επιχειρηματικό σχέδιο ανάπτυξης καπναποθηκών Δράμας, Καβάλας, Ξάνθης με τη χρήση τεχνολογίας Blockchain». Οι σύγχρονες μέθοδοι εμπλουτισμού και χρήσης δεδομένων προσδίδουν προστιθέμενη αξία στα κτίρια αυτά.
Οι ολοκληρωμένες παρεμβάσεις γίνονται με χρήματα και όχι με αγνές προθέσεις. Για την άντληση πόρων θα μπορούσε να προταθεί ένα «εταιρικό» σχήμα από όλους τους ενδιαφερομένους (ιδιοκτήτες, συλλογικοί φορείς, τοπική και περιφερειακή αυτοδιοίκηση) για να διοικήσει το εγχείρημα με τρόπο οργανωμένο και με διαχρονική σταθερότητα. Οι «εταίροι» θα κινητοποιήσουν ιδρύματα, Καβαλιώτες της διασποράς, το ίδιο το Δημόσιο, ενώ οι πρώτοι πόροι θα προέλθουν από τις αποζημιώσεις για τη δημιουργία χώρων πρασίνου και από την πώληση ή την παραχώρηση και την εμπορική εκμετάλλευση δημοσίων καπναποθηκών. Για μια φορά, επιτέλους, ας φανεί γενναιόδωρο το ελληνικό Δημόσιο προς την πόλη, για να προοδεύσει και να αναπτυχθεί καλλιεργώντας τη σχέση με το παρελθόν της γόνιμα και ευρηματικά.
* Ο κ. Κωνσταντίνος Σιμιτσής είναι αντιπεριφερειάρχης Ανάπτυξης Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.
(το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Καθημερινή”)
