Φράσεις κλισέ- κράχτες. φράσεις που, εδώ και χρόνια, ελκύουν ακροατές, θεατές, αναγνώστες- πελάτες. Απηυδισμένος ο κοσμάκης από τρομολαγνικές ειδήσεις είτε ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα είτε στην ασημαντότητα είτε στα fake news, αρέσκεται στο οτιδήποτε ελαφρύ, gossip νέο. Το καταναλώνουμε με βουλιμία και καταφέρνουμε να προάγουμε το τίποτα σε χρήσιμη κι αναγκαία ενημέρωση , το μηδέν σε άριστα, το ρηχό ρεπορτάζ σε υπολογίσιμη έρευνα.
Έχω μετρήσει αρκετά πρωτοσέλιδα ειδησεογραφικών ιστοσελίδων, τις οποίες κοσμούν ανακατεμένα τα απαραίτητα με τα εντελώς περιττά, τα θέματα – σκουπίδια. Μάλιστα , οι μεγαλύτερες σε κυκλοφορία σελίδες έχουν στις ενδιαφέρουσες κατηγορίες τους και μια trash, η οποία συγκεντρώνει αξιόλογη επισκεψιμότητα.
Στοιχηματίζουν οι εκδότες στις «δύσκολες ώρες» του τάδε celebrity, επειδή έχασε το σκυλάκι του ή «έφυγε» πλήρης ημερών ένας συγγενής του, αλλά και στο τι φοράει ο γιός της Ελένης και η ίδια, η οποία απασχολεί εκατομμύρια περίεργους και συντηρεί εδώ και δεκαετίες εκατοντάδες οπορτουνιστές καλαμαράδες που επενδύουν στην κάθε της κίνηση. Στοιχηματίζουν, ακόμη, στην αδυναμία του κοινού να αποτάξει το ανάξιο λόγου σχόλιο και να στραφεί στο πνευματώδες κείμενο, στον συρμό «δείτε πώς ήταν και πώς έγινε ο/η πάλαι ποτέ ωραίος/α». Και κερδίζουν. Πολλά λεφτά.
Δεν πρόκειται, βέβαια, για φαινόμενο αποκλειστικά ελληνικό. Στον δυτικό, κυρίως, πολιτισμό, όπου το βιοτικό επίπεδο είναι πολύ πιο υψηλό από εκείνο του τρίτου κόσμου, οι άνθρωποι έχουν γίνει καταναλωτικές, αλεστικές μηχανές που καταβροχθίζουν, σχεδόν αμάσητα, το οτιδήποτε μπορεί να αποσπάσει την προσοχή τους από βιωματικές, αγχωτικές καταστάσεις, από έντονα ψυχολογικά προβλήματα ή από βαρετή καθημερινή ρουτίνα.
Η πραγματικότητα που μας περιβάλλει παρέχει καθημερινά ενδιαφέροντα θέματα για διάλογο και προβληματισμό. Χώροι πραγματικοί, ψηφιακοί, φαντασιακοί συνθέτουν έναν κόσμο γεμάτο προκλήσεις, συγκινήσεις, κινδύνους, ενδιαφέρον για ζωή, στον οποίο καλούνται οι νέοι, συνήθως, άνθρωποι να μετέχουν με περισσότερη επίγνωση και συνείδηση. Το αποτύπωμα μεγάλου μέρους όλων αυτών των εμπειριών και οι αναπαραστάσεις τους βρίσκονται στην πληθώρα κειμένων, που με την πολυμορφία τους και την πολυτροπικότητά τους, με εικόνες, χρώματα, ήχους, τραγούδια, εμπεριέχουν όλο σχεδόν το παρελθόν της ανθρώπινης δημιουργίας, διαμορφώνουν το παρόν μας και μάς οδηγούν στο μέλλον.
Σε ποιο μέλλον μάς οδηγεί, άραγε, το σιλικονούχο μπούστο μιας «πλαστικής» κούκλας που «έριξε» το Instagram; Προβλέψιμο. Αύξηση πελατών στα ινστιτούτα αισθητικής, χρυσές δουλειές στους χειρουργούς και απόρριψη της φυσικότητας. Αρνησιγηρία εκεί που δε θερίζει η πείνα και η απόλυτη ένδεια και ένα τσίρκο στους διεθνείς δρόμους και στα σπίτια, με παραμορφωμένα πρόσωπα, παραποιημένα σώματα, έχοντα – κατά κανόνα – θρυμματισμένο εσωτερικό κόσμο. Τα αρσενικά δε, θα γερνούν με λογιών παραστάσεις στα κορμιά τους, ακόμα κι όταν αυτά εγκαταλείψουν τη σφριγηλότητά τους. Θλιβερό αποτέλεσμα.
Συγχρόνως, όμως, όλα τα άχρηστα δημοσιεύματα μάς καλούν να αξιοποιήσουμε τα ίδια τα κείμενα ως αφορμές για τη δική μας παρέμβαση στα διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα. Δε διαμορφώνουν τη ζωή μας, αλλά, μέσω αυτών, διαμορφώνουμε εμείς τη δική μας και επηρεάζουμε τη ζωή των άλλων.
Πέρα από το ζήτημα της αισθητικής, κατακλύζεται ο ιντερνικός κόσμος με κλισέ, όπως «σοκ», «βόμβα» «έκτακτο», «συγκλονιστικές αποκαλύψεις» και άλλα βαρύγδουπα, αλλά άνθρακας ο θησαυρός. Κινδυνολογία γύρω από τα ελληνοτουρκικά – θέμα που άκουγα και διάβαζα από παιδί – φυσικά φαινόμενα βαφτισμένα ως «βιβλικές καταστροφές», όμως εξ ολοκλήρου ανθρώπων έργα που φέρνουν οδυνηρές απώλειες. Περίοπτη θέση στις μαύρες γραμμές η πανδημία, ο θάνατος, η κλιματική αλλαγή, η κατευθυνόμενη άρνηση εμβολίου και οι πάσης φύσεως διαμαρτυρίες -διαδηλώσεις, ενίοτε αιματηρές.
Όπως είπε κάποιος μελετητής: «Κάθε κείμενο, λογοτεχνικό, μη λογοτεχνικό, πληροφοριακό, επιστημονικό, δεν είναι μόνο μια γλωσσική μορφή, αλλά είναι μορφή ζωής, τρόπος ύπαρξης, πλαίσιο για κοινωνική δράση, περιβάλλον για μάθηση, αλλά και για εύκολη χειραγώγηση, χτύπημα στην κανονικότητα, σπέρματα διχόνοιας, χώρος εντός του οποίου παράγεται νόημα. Τα κειμενικά είδη διαμορφώνουν τις σκέψεις μας και τις επικοινωνιακές μας διαδράσεις. Τα κειμενικά είδη είναι τα οικεία μέρη, στα οποία πηγαίνουμε για να συνομιλήσουμε διανοητικά ο ένας με τον άλλο και οι οδηγοί που χρησιμοποιούμε για να εξερευνήσουμε το μη οικείο».
Στην εποχή της απομόνωσης πίσω από έναν υπολογιστή ή στην εποχή των ανοικτών οριζόντων μέσω διαδικτύου, διαλέγετε και κρατάτε, τα δημοσιογραφικά άρθρα, κείμενα επιστημονικά, στοχαστικά, λογοτεχνικά, τα έργα τέχνης, οι γελοιογραφίες αλλά και τα ελαφρά καθημερινά θέματα, οι αναρτήσεις στα κοινωνικά δίκτυα, μπορεί ο καθένας να τα διακρίνει για την ευαισθησία τους, τον καθαρό τους λόγο ή για το βρώμικο τζογαδόρικο παιχνίδι που παίζουν με τη νοημοσύνη μας, την παιδεία μας, την υποδομή μας γενικά και ειδικά, που έχουμε αποκτήσει και συνεχίζουμε να χτίζουμε.
Εμείς διαλέγουμε, εμείς καταναλώνουμε, εμείς χρίζουμε το μηδέν σε υπολογίσιμο αριθμό, εμείς επηρεαζόμαστε, εμείς καθορίζουμε τις συμπεριφορές μας. Άλλωστε, το «περί ορέξεως…» είναι μεγάλη κουβέντα που χρήζει επιστημονικής, ψυχολογικής ανάλυσης.
ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ
