Στο «ΕΓΝΑΤΙΑ» της Θεσσαλονίκης η αίθουσα είναι μεγάλη, η σκηνή υπερυψωμένη και, θαρρείς, αχανής. «Πώς θα τη γεμίσει μια γυναίκα μόνη»; Αναρωτήθηκε σιγανόφωνα ένας θεατής κι ύστερα σώπασε. Πολύ γρήγορα είναι η αλήθεια. Επειδή η γυναίκα δεν ήταν μόνη. Η Δέσποινα Αχλαδιώτη είχε μια ολόκληρη εποχή στο δισάκι της, είχε έναν κόσμο συναισθημάτων τόσο πλούσιο όσο ένας πολύπαθος λαός, είχε και μια γλώσσα ρέουσα σαν ποτάμι γάργαρο, ταξιδιάρικη σαν πουλί στον ουρανό, είχε και τη δύναμη της πένας τού Γιάννη Σκαραγκά, είχε κι ένα τσέλο να κρατάει την αφήγηση εικονογραφημένη με νότες, κυρίως δε, είχε ένα εργαλείο με σάρκα και οστά, τη Φωτεινή Μπαξεβάνη.
Η παράσταση ξεκίνησε την πορεία της από την Αθήνα, δαφνοστεφανώθηκε εκεί, έφτασε στη Θεσσαλονίκη και θα συνεχίσει το ταξίδι της στην Περιφέρεια. Πρόκειται για έναν μονόλογο που εμπνέεται από τη ζωή της Δέσποινας Αχλαδιώτη, της επονομαζόμενης και «Κυράς της Ρω».
Γεννημένη στο Καστελλόριζο η Δέσποινα, τόλμησε να παντρευτεί τον άντρα που έβοσκε τα ζωντανά του πατέρα της κόντρα στη θέληση της οικογένειάς της. Δε δίστασε να μετακομίσει μαζί του στο ακατοίκητο νησί της Ρω, μένοντας μόνη της για πολλά χρόνια μετά τον θάνατό του, αλλά και να εναντιωθεί στους εχθρούς, υψώνοντας καθημερινά την ελληνική σημαία απέναντι απ’ τα τουρκικά παράλια. Από το 1924 έως το 1982.
Μέσα από ένα τρυφερό και ποιητικό κείμενο, ο Γιάννης Σκαραγκάς εξυφαίνει το πορτρέτο μιας ελεύθερης γυναίκας με φόντο την πολύπαθη ιστορία του Καστελλόριζου του προηγούμενου αιώνα, το βαρύ σκηνικό των διαδοχικών πολέμων, τις αγωνίες και τις μύχιες σκέψεις της, τη μοναξιά αντιμέτωπη με τα στοιχεία της φύσης αλλά και την ελπίδα ότι μπορεί να κάνει τον κόσμο καλύτερο. Με τον δικό της τρόπο.
«Νιώθω τη βαθιά ικανοποίηση του εξερευνητή. Το παρελθόν δεν είναι μόνο θέμα
δικαιοσύνης αλλά και ενσυναίσθησης. Δεν κάνουμε αναγνώσεις μόνο για να καταλάβουμε τα γεγονότα, αλλά για να αντιληφθούμε και την απόγνωση των ανθρώπων που ηττήθηκαν από αυτά» δήλωσε σε συνέντευξή του ο συγγραφέας, ο οποίος έχει ένα εντυπωσιακό βιογραφικό. Είναι πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας και σεναριογράφος. Έχει εργαστεί για πάνω από μία δεκαετία στον χώρο της τηλεόρασης και του κινηματογράφου. Είναι μέλος της Ένωσης Ευρωπαίων Δημοσιογράφων και υπότροφος του ιδρύματος Fulbright. Έχει γράψει επτά θεατρικά έργα στην Ελλάδα και το εξωτερικό και έχει τιμηθεί ως συγγραφέας από κορυφαία ιδρύματα στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ.
«Τον περασμένο Μάιο πήγαμε στο Καστελόριζο, συναντήσαμε έναν ανιψιό της που ζει, μάθαμε ιστορίες της ζωής της», είπε η πρωταγωνίστρια σε άλλη συνέντευξη. «Το έργο είναι μυθοπλασία, με πραγματικά στοιχεία από την ιστορία του τόπου μας, μια που η πορεία της ζωής της Δέσποινας Αχλαδιώτη κινείται παράλληλα με την ιστορία της Ελλάδας». Ένα κείμενο ρεαλιστικό και ποιητικό μαζί, που πέρα από γεγονότα και περιστατικά, περιλαμβάνει και στοιχεία της προσωπικότητάς της, όπως τα αντιληφτήκαμε οι δημιουργοί της παράστασης. Η Κατερίνα Μπερδέκα που σκηνοθέτησε το έργο, ο Γιώργος Λυκιαρδόπουλος, θεατρικός παραγωγός κι ο συγγραφέας Γιάννης Σκαραγκάς.
Η παράσταση που είδα ήταν απογειωτική. Αν δεχτούμε ότι η ερμηνεία ενός μονολόγου είναι κατεξοχήν μία κατάθεση ή και επίδειξη υποκριτικής (virtuosite), πολύτιμο απόσταγμα μιας ζωής γεμάτης θέατρο και ρόλους, η Φωτεινή Μπαξεβάνη τα συνταίριαξε θαυμαστά και τα δύο. Αφήγηση σε γρήγορους ρυθμούς, ερμηνεία-ταύτιση με την ηρωίδα αξιοθαύμαστες εναλλαγές ύφους απ’ τη χαρά στη λύπη κι απ’ τον σπαραγμό στην αναγέννηση. Συνεπίκουρος ο μουσικός Τάσος Μισυρλής, που έδωσε εύστοχα με μουσική λιτότητα διαστάσεις «κινούμενης εικόνας» με το τσέλο του. Πιθανώς, μονόλογος να σημαίνει σήμερα «παράσταση ελάχιστου κόστους», που επιτρέπει σ’ έναν ηθοποιό να εκφραστεί μέσα από την τέχνη του με ευελιξία ως προς τους πρακτικούς όρους. Του επιτρέπει, ακόμη, σε δύσκολους καιρούς, όχι μόνο να διεκδικήσει τη θέση του στη θεατρική αγορά αλλά και να εργαστεί, επενδύοντας στη σχέση του με το κοινό. Διότι ο μονόλογος είναι μια κατεξοχήν προσωπική μορφή έκφρασης και ως εκ τούτου αποβλέπει σε μια κατά το δυνατόν προσωπική σχέση με τους θεατές. Λοιπόν, αυτή η σχέση στα ογδόντα λεπτά της διάρκειας της παράστασης έγινε «δεσμός». Η Δέσποινα Αχλαδιώτη μπήκε στην ψυχή μας, τα πάθη της έγιναν δικά μας, οι καημοί της το ντέρτι μας, οι αγωνίες και οι εφιάλτες της ακόλουθοί μας, οι ανάσες χαράς της και οι στεναγμοί του πόνου της, σύντροφοί μας κι ούτε που κοίταξε κανείς ρολόι και πώς πέρασαν τόσο γρήγορα τα ογδόντα λεπτά. Κι ενώ εκείνη έκαμε στη σκηνή υπόκλιση, εμείς θέλαμε κι άλλο ν’ ακούσουμε, να νιώσουμε, να χαθούμε στον μύθο και στις αλήθειες, να κρατήσουμε όσο γίνεται περισσότερο τα μηνύματα που μαεστρικά πέρασαν στην πλατεία, λες κι έγιναν Θεία Κοινωνία.
Δυστυχώς η τέχνη του θεάτρου είναι θνησιγενής κι αυτός είναι ο αναγκαίος λόγος να μη χαθεί αυτή η παράσταση στη μια φορά. Δείτε την, απολαύστε την ξανά και ξανά. Και κρατήστε φυλακτό τις τελευταίες κουβέντες της Δέσποινας-Φωτεινής: «θα είμαστε για πάντα μια χώρα πικραμένων μυστηρίων. Κανείς δε θα μπορεί να καταλάβει τα ορφανά, που αντί για ψυχή έχουν αέρα, αντί για μάτια έχουν νερό κι αντί για μυαλό έχουν αντάρα. Δε θα μάθουν ότι στη δική μου χώρα, με αυτή την έρημη σημαία, ένα πράγμα κάναμε σωστά. Καταφέραμε να γιορτάσουμε τη ζωή. Και μπορεί να μην είναι αρκετό, αλλά το κάναμε σεμνά και αμετανόητα. Τη γιορτάσαμε σαν τη χρυσοκλωστή που βάζαμε στα πλουμίδια για να στολίσουμε ένα φτηνό ύφασμα. Και το κάναμε με τόση αγάπη, που μας περίσσεψε και για νυφικό και για σημαία και για ν’ ανοίξουμε πανιά».
Συντελεστές:
Σκηνοθεσία: Κατερίνα Μπερδέκα
Σκηνικά-Κοστούμια: Γιώργος Γαβαλάς
Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος
Τσέλο: Τάσος Μισυρλής
Βοηθός Σκηνοθέτη: Μαριάνθη Μπαϊρακτάρη
Bοηθός σκηνογράφου: Μιχάλης Σαπλαούρας
Σχεδιασμός οπτικής ταυτότητας: Σάκης Στριτσίδης
Κατασκευή κοστουμιού: Χάρης Σουλιώτης
Παραγωγή: «Λυκόφως», Γιώργος Λυκιαρδόπουλος
Ερμηνεύει η Φωτεινή Μπαξεβάνη
ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ
