Γράφει ο Βασίλης Τσιάντος
Καθηγητής Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος
Πρόεδρος Δ.Ε. Παραρτήματος Καβάλας Ε.Μ.Ε.
Η τρίτη Πέμπτη κάθε Νοεμβρίου είναι αφιερωμένη στην Φιλοσοφία. Η Παγκόσμια Ημέρα Φιλοσοφίας γιορτάστηκε για πρώτη φορά τις 21 Νοεμβρίου 2002, από την UNESCO, για να φέρει στο προσκήνιο τη διαρκή αξία της φιλοσοφίας. Στη συνέχεια, το 2005, η Γενική Συνέλευση της UNESCO καθιέρωσε τον ετήσιο εορτασμό αυτού του γεγονότος.
Από τότε μέχρι σήμερα έχουν γίνει πολλές εκδηλώσεις σε όλο τον κόσμο για να τονισθεί η αξία της φιλοσοφίας. Καλό είναι, όμως, τουλάχιστον την ημέρα αυτή, να αφιερώνουμε λίγο παραπάνω χρόνο για να αναστοχαζόμαστε σχετικά με το τί είναι φιλοσοφία και ποια είναι η αξία της για κάθε εποχή. Ειδικά για την εποχή μας, την εποχή του κορονοϊού, ένα ερώτημα που θα μπορούσε να διερευνηθεί είναι αν η φιλοσοφία συνεισφέρει στην ευρύτερη συζήτηση για τον κορονοϊό. Έτσι, το θέμα της Παγκόσμιας Ημέρας Φιλοσοφίας 2021, η σημερινή ημέρα δηλαδή, ορίσθηκε να αφορά τις «διαφορετικές αλληλεπιδράσεις των ανθρώπων με το κοινωνικό, πολιτιστικό, γεωγραφικό και πολιτικό τους περιβάλλον, με βασικό στόχο την καλύτερη κατανόηση της συμβολής της φιλοσοφίας στις σύγχρονες κοινωνίες μας και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν” στον απόηχο της πανδημίας[1]. Οι «φιλόσοφοι», όμως, είναι ενεργοί την περίοδο αυτή;
Στα «Ιρλανδικά Χρονικά» γράφεται, στην έναρξη της πανδημίας, ότι «εν μέσω του πανικού και του φόβου της πανδημίας, είναι δίκαιο να πούμε ότι λίγοι καταγγέλλουν την έλλειψη διδακτόρων της φιλοσοφίας στη σκηνή»[2]. Για να προσθέσουν πιο κάτω ότι «οι διδάκτορες της φιλοσοφίας δεν μπορούν να προσφέρουν θεραπείες». Μάλιστα, τονίζουν ότι «…, οι ακαδημαϊκοί φιλόσοφοι έχουν – όχι αδικαιολόγητα – αποκτήσει τη φήμη της χρόνιας απόκοσμης φύσης. Αλλά η φιλοσοφία, όπως το αόρατο ζωύφιο, ήδη παρασιτεί και επηρεάζει κρυφά τις πρακτικές και τις αποφάσεις που παίζονται στην κρίση του Covid-19». Εδώ είναι μερικά από τα ερωτήματα που ανέκυψαν με τον κορονοϊό, «με πεπερασμένους ιατρικούς πόρους, ποιους εξοικονομούμε και γιατί; Ποιες είναι οι ευθύνες των οργανισμών υγείας έναντι των κλινικών γιατρών και των κλινικών γιατρών έναντι των οικογενειών τους; Πώς πρέπει να διανέμουμε την οικονομική βοήθεια; Ποιος είναι ειδικός και γιατί; Τι αποτελεί απόδειξη για τη μοντελοποίηση του νέου ιού; Είναι αποδεκτή η παρακολούθηση πανδημιών με προσωπικά δεδομένα από ηλεκτρονικές συσκευές;»[3]. Μπορεί, λοιπόν, η φιλοσοφία την εποχή αυτή να κάνει την πραγματική διαφορά;
O Τζ. Λούρντες Βελάσκεθ (G. Lourdes Velázquez) γράφει σε άρθρο του ότι « η φιλοσοφία δεν προσφέρει εργαλεία για την επίλυση πρακτικών προβλημάτων, αλλά αναζητά μια αίσθηση συγκεκριμένων καταστάσεων μέσω ενός ορθολογικού προβληματισμού. Στην παρούσα περίπτωση αυτή η έννοια εστιάζει: 1. στην ανθρώπινη ευθραυστότητα (ο ιός μπορεί να σκοτώσει οποιοδήποτε άνθρωπο). 2. στην ανθρώπινη ανικανότητα (η κατάστασή μας είναι ουσιαστικά ταυτόσημη με εκείνη των αρχαίων επιδημιών: η άμυνά μας μας οδηγεί στην απομόνωση). 3. στην περιορισμένη αποτελεσματικότητα της τεχνοεπιστήμης (η αποφασιστική θεραπεία για αυτή την ασθένεια δεν έχει βρεθεί ακόμη, παρά τις προσπάθειες εκατοντάδων εργαστηρίων και φαρμακευτικών εταιρειών). 4. στην ανακάλυψη του κοινού καλού και της ανθρώπινης αλληλεγγύης (η προστασία των ατόμων χρειάζεται για την προστασία της κοινωνίας και αντίστροφα). 5. στην επίκαιρη παρουσία του θανάτου (υπό το φως της οποίας μπορεί να αναδιαμορφωθεί η ιεραρχία των αξιών που προσανατολίζουν την ανθρώπινη ύπαρξη)»[4]. Μάλιστα, πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα γράφοντας ότι «τα αποτελέσματα αυτών των στοχασμών μπορούν να υποδείξουν ότι υπάρχουν ευθύνες της πολιτικής εξουσίας και να οδηγήσουν έτσι σε εχθρότητα κατά των φιλοσόφων και μάλιστα σε προσπάθεια να φιμώσουν τη φωνή τους, θυμίζοντας μας το παράδειγμα του Σωκράτη»[5]. Άρα, βλέπουμε ότι η φιλοσοφία σήμερα θέτει νέα ερωτήματα, τα οποία μπορεί να «ελέγξουν» την σημερινή πολιτική εξουσία, κάτι που μπορεί να ΄΄έχει ως αποτέλεσμα αυτοί που τα θέτουν (οι φιλόσοφοι) να συγκεντρώσουν την μήνιν των πολιτικών.
Παρ’ όλα αυτά η ΟΥΝΕΣΚΟ από πέρυσι, το 2020, έθεσε σαν θέμα συζήτησης/διερεύνησης για την Παγκόσμια Ημέρα Φιλοσοφίας 2020 την «σημασία της φιλοσοφίας σε περιόδους κρίσης»[6]. Φέτος η ΟΥΝΕΣΚΟ στα πλαίσια της θεματολογίας που αναφέραμε παραπάνω διοργάνωσε για την Παγκόσμια Ημέρα Φιλοσοφίας 2021 ένα «ράλλυ» τηλεσυζητήσεων με ειδικούς από όλο τον κόσμο. Συμμετείχαν ειδικοί από περισσότερες από είκοσι πόλεις από όλες τις ηπείρους του πλανήτη μας. Αξιόλογη προσπάθεια και ευχόμαστε να έχει συνέχεια τα επόμενα χρόνια, αλλά και συμμετοχή από πανεπιστημιακούς από την Ελλάδα. Η φιλοσοφία μπορεί να αποτελέσει εναλλακτική λύση για πολλούς συνανθρώπους μας την περίοδο που ζούμε, όπως έκανε και σε κάθε εποχή.
[1] https://en.unesco.org/commemorations/philosophyday
[2] https://www.irishtimes.com/culture/coronavirus-how-can-philosophy-help-us-in-this-time-of-crisis-1.4205889
[3] έ. α.
[4] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7462448/
[5] έ. α.
[6] https://en.unesco.org/news/importance-philosophy-times-crisis-theme-world-philosophy-day-2020
