Γράφει ο Βασίλης Τσιάντος Αντιπρόεδρος της Αρχής Διασφάλισης της Ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση (ΑΔΙΠ) Καθηγητής Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος (πρώην ΤΕΙ ΑΜΘ)
Εισαγωγή
Στο παρόν σημείωμα θα μας απασχολήσει το αντικείμενο ενός βιβλίου, που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά τον Σεπτέμβριο του 1941 στην «Εφημερίδα των Ελλήνων Νομικών», με διαχρονική αξία. Το βιβλίο είναι του κοινωνιολόγου και δημοσιογράφου Ευάγγελου Λεμπέση και έχει τίτλο «Η τεράστια κοινωνική σημασία των βλακών στο σύγχρονο βίο»! Το κείμενο αυτό έχει τεράστια σημασία και είναι εξαιρετικά επίκαιρο, αλλά δυστυχώς δεν είναι ευρέως γνωστό. Νομίζω, ότι πρέπει να κατατεθεί στον δημόσιο διάλογο, εν όψει και των εθνικών εκλογών, και να γίνει ευρύτερα γνωστό. Επιπροσθέτως, θα χρησιμοποιηθούν στοιχεία από το βιβλίο του Κάρλο Τσιπόλλα (Ιταλός καθηγητής της ιστορίας της οικονομίας, 1922-2000) με τίτλο «Οι Βασικοί Νόμοι της Ανθρώπινης Ηλιθιότητας»!
Ο Ευάγγελος Λεμπέσης
Ο Ευάγγελος Λεμπέσης γεννήθηκε το 1906, στο Μύτικα Χαλκίδας. Είχε δύσκολα παιδικά χρόνια. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Φραγκφούρτης κοινωνιολογία, πολιτικές και κοινωνικές επιστήμες. Η διδακτορική του διατριβή είχε τίτλο «Συμβολή εις την Κοινωνιολογίαν του Ελληνισμού» (1927). Έκανε επίσης σπουδές στο Παρίσι, καθώς και στην Ιταλία. Δίδαξε ως καθηγητής κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο το 1931-32. Εργάστηκε στην κρατική ραδιοφωνία, την Αγροτική Τράπεζα, το Υπουργείο Προεδρίας της Κυβέρνησης και ως αρθογράφος στον “Οικονομικό Ταχυδρόμο” και το περιοδικό “Εργασία”. Έγραψε και εξέδωσε πολλά βιβλία, δοκίμια, μελέτες, κ.λπ. Πέθανε το 1968 σε ηλικία 64 ετών.
Οι βλάκες και η τεράστια κοινωνική σημασία τους
Ας ξεκινήσουμε με τον ορισμό του βλακός, κατά τον Λεμπέση και τον Τσιπόλλα. Ο Λεμπέσης διαχωρίζει τους βλάκες σε δύο μεγάλες κατηγορίες, αυτούς που βρίσκονται στο κατώτερο επίπεδο του «κοινωνικού διαφορισμού», με χαμηλό και σε αυτούς που βρίσκονται στο μεσαίο και ανώτερο νοητικό επίπεδο. Σε αυτούς κυρίως που κατέχουν μία θέση εξουσίας. Ο Τσιπόλλα ορίζει τους βλάκες ως την κατηγορία στην οποία «ανήκουν εκείνοι, που με τις ενέργειές τους προκαλούν ζημιά σ’ ένα άλλο άτομο ή σε μία ομάδα ατόμων, χωρίς το ίδιο άτομο να αποκομίζει κάποιο όφελος/κέρδος, ενώ πιθανά να υφίσταται και ζημίες».
«H βλακεία», κατά τον Λεμπέση, «ως αντίθετο της ευφυΐας, χαρακτηρίζει ιδιαίτερα ορισμένους τύπους και ομάδες ανθρώπων που βλέπουν την εξουσία σαν πηγή εξυπηρέτησης ιδιοτελών συμφερόντων και πελατειακών διασυνδέσεων. Έτσι οι «βλάκες», εν αντιθέσει προς τους ευφυείς, επιδιώκουν, συνήθως με ανέντιμα, αθέμιτα ή και παράνομα μέσα, να εξυπηρετήσουν ιδιοτελή συμφέροντα εις βάρος του κοινού αγαθού». Αυτό είναι το σημείο, στο οποίο επιθυμώ να σταθώ στο παρόν άρθρο. Ό,τι οι βλάκες του δευτέρου επιπέδου, αναρριχόμενοι είτε μετά από ατομική προσπάθεια, είτε λόγω της προώθησής τους από την «ομάδα», που αποκαλείται κλίκα, με τις αποφάσεις και ενέργειές τους θεωρούν ότι εξυπηρετούν το προσωπικό τους συμφέρον, ή το συμφέρον της κλίκας, εντούτοις τελικά δεν εξυπηρετούν ούτε το δικό τους. Αυτό συμβαίνει, διότι οι ενέργειές τους έχουν αντίκτυπο στους ίδιους ή στον στενό οικογενειακό ή φιλικό κύκλο. Αυτό ο βλάκας δεν μπορεί να το δει, διότι σε πάρα πολλές περιπτώσεις τα αποτελέσματα έρχονται πολύ αργότερα και ο βλάκας δεν μπορεί να τα δει! Θα αναφέρω το παράδειγμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, η οποία οδήγησε στην πτώχευση πολλές επιχειρήσεις και οι επιχειρηματίες κατέληξαν να σιτίζονται στις εκκλησίες ή στα συσσίτια των δήμων. Επίσης, πολλοί εισοδηματίες, επειδή δεν εξασκούσαν κανένα επάγγελμα, με την οικονομική κρίση, βρέθηκαν σε πολύ δύσκολη θέση, διότι τα εισοδήματά τους μειώθηκαν και αντίστοιχα δεν γνώριζαν να κάνουν κάτι ώστε να έχουν κάποιο εισόδημα.
Η ελληνική κοινωνία των δεκαετιών του ’80, του ‘90, του 2000, ζούσε στην αυταπάτη της ευμάρειας! Δεν αντιλαμβανόταν ότι η ζωή έχει τα επάνω και τα κάτω της. Ο Αριστοτέλης είναι σαφής σχετικά με τον ευτυχισμένο άνθρωπο. Δεν πρέπει να περιμένουμε να φθάσουμε μια μέρα πριν τον θάνατο για να πούμε αν κάποιος έζησε ευτυχισμένα («μηδένα προ του τέλους μακάριζε»). Αντίθετα, έγραφε ότι ευτυχής είναι ο άνθρωπος που αντιμετωπίζει με σύνεση και τα καλά και τα κακά που του έρχονται στην ζωή. Στην αφιλοσόφητη νεοελληνική κοινωνία τα αυτονόητα γίνονται υπερουράνιες αποκαλύψεις! Η βλακεία είχε χτυπήσει κόκκινο την περίοδο της πλαστής ευμάρειας. Παρ’ όλη την φανερή, από τότε, παγκόσμια τάση η οποία έλεγε ότι ο έξυπνος άνθρωπος θα είναι αυτός που θα μπορεί να προσαρμοστεί σε νέες συνθήκες, αυτός που θα μπορεί να αλλάξει επάγγελμα, αυτός που θα είναι ευέλικτος, εμείς αδυνατούσαμε να το αντιληφθούμε. Εμείς ακόμη θεωρούμε ότι σε όλη μας την ζωή θα κάνουμε τον δάσκαλο, τον μανάβη, τον σκυτοτόμο, κ.λπ. Τις αντικειμενικές συνθήκες δεν τις υπολογίζουμε, καθώς και τα γυρίσματα των καιρών. Σοβαρό λόγο σε όλα αυτά παίζει η αναξιοκρατία σε μία πολιτεία, σε μία κοινωνία. Αν δεν προωθούνται οι ικανότεροι, οι άξιοι, οι άνθρωποι με διάθεση προσφοράς για το κοινωνικό σύνολο, αλλά αντίθετα προωθούνται από την κλίκα οι βλάκες, τότε η αποτυχία της κοινωνίας είναι δεδομένη.
Επιπλέον, πρέπει να τονίσουμε ότι, κατά τον Λεμπέση, η βλακεία είναι αταξική. Έτσι, ο βλάκας υπάρχει σε όλα τα κοινωνικά στρώματα και τάξεις. Ακόμη σημαντικότερη είναι η θέση του Τσιπόλλα ότι το ποσοστό των βλακών σε κάθε κατηγορία και τάξη ανθρώπων είναι σταθερό! Ακόμη και στους κατόχους Νόμπελ! Βλέπουμε, δηλαδή μία φοβερή διαστρωμάτωση των βλακών. Ένα άλλο σημείο του δοκιμίου του Λεμπέση είναι ότι «ο επιτήδειος και ο απατεώνας είναι κατηγορίες του βλάκα». Μάλιστα, τονίζει ότι για τον πολύ κόσμο ο απατεώνας θεωρείται και ευφυής. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν ισχύει. Ανήκουν στην κατηγορία των βλακών. Τονίζει, επιπλέον, ότι «η πονηρία αποτελεί φυσική ιδιότητα των βλακών». Άρα, ο «μάγκας», ο «καταφερτζής» δεν ανήκουν στην κατηγορία των ευφυών ανθρώπων, όπως νομίζουμε, αλλά στην κατηγορία των βλακών. Συμπεραίνει, τέλος, ο Λεμπέσης ότι «κανένας άνθρωπος αξίας δεν έχει ανάγκη να γίνει επιτήδειος ή απατεώνας».
Αξίζει να μεταφέρουμε αυτούσια τα λόγια του Λεμπέση για την αγελαία τάση του βλάκα. Γράφει, λοιπόν, ο Λεμπέσης ότι «απόλυτη εσωτερική συνέπεια της πνευματικής αναπηρίας του βλάκα είναι όχι μόνο η αγελαία του τάση, όχι μόνο η προώθησή του «πλάτη με πλάτη» με την λεγεώνα των ομοίων του, όχι μόνο η προσφυγή στα πιο φτηνά μέσα της επιτηδειότητας, …., αλλά και η συστηματική αποφυγή κάθε σύγκρουσης και κάθε μάχης». Και πιο κάτω γράφει, «κι όταν ακόμη ο βλάκας εξαναγκαστεί να δώσει μάχη, θα την δώσει με τα πνευματικά ευκολότερα και συνεπώς ανηθικότερα όπλα: το ψέμα, τη διαστροφή, τη ραδιουργία και τη συκοφαντία». Για να καταλήξει ο Λεμπέσης ότι «η ανηθικότητα είναι αποκλειστικό προϊόν των βλακών!»
Επίλογος
Κλείνοντας, το άρθρο αυτό, θα ήθελα να συνοψίσω ότι σκοπός του ήταν να μεταφέρει μερικά σημαντικά συμπεράσματα σχετικά με τον βλάκα από το δοκίμιο του Λεμπέση. Ο βλάκας ορίζεται ως ο άνθρωπος, που κατέχει κάποια θέση και οι ενέργειές του είναι προς το συμφέρον το προσωπικό του και όχι του κοινωνικού συνόλου! Η άποψη αυτή ταιριάζει με την έννοια του «ιδιώτη» στην κλασική Αθήνα. Στην εποχή του Περικλή οι Αθηναίοι συμμετείχαν όλοι στα δημόσια πράγματα και δεν ήταν ιδιώτες. Όλοι ταγμένοι στο κοινό καλό! Και επειδή προχωράμε προς τις εθνικές εκλογές, εμείς σε ποια κατηγορία θέλουμε να ανήκουμε;
