«Προκειμένου να πάρει αξία ένας κάποιος αιώνας σε στιγμή παρακμής»
Ο πρόλογος
Αυτός ο ευφυής, ο πνευματώδης, ο χωρατατζής, ο αναντίλεκτος, ο καινοτόμος, ο σπουδαίος μουσικός, ο ατίθασος νους, ο ανήσυχος άνθρωπος, ο αστείρευτος και χειμαρρώδης ποταμός, ο δημιουργικός και «ακάθιστος» καλλιτέχνης Σταμάτης Κραουνάκης, την «ανθίστηκε» τη δουλειά του θεομπαίχτη Αριστοφάνη που ασύστολα μελλοντολογούσε στα έργα του σαρκάζοντας την κοινωνία, έπιασε και ξεζούμισε τη βαλκανική περίοδο της οπερέτας, διότι τότε άρχισε ένας αναπάντεχος ελληνικός χαρακτήρας να κερδίζει το λαϊκό κοινό και σκέφτηκε: «εφόσον στην οπερέτα,από το 1912 και δώθε, η γενναιότητα της λαϊκής τάξης γελοιοποιούσε την αστική παρουσιάζοντάς την ανίκανη και δίχως ίχνος αξιοπρέπειας, γιατί να μην «υπηρετήσει» οπερέτα και η δική μας ανατρεπτική Πραξαγόρα; Άλλωστε, σ’ αυτό το μουσικό είδος στην ευρωπαϊκή του σταδιοδρομία, κέρδιζε το λαϊκό κοινό η ανατροπή των κοινωνικοπολιτικών αξιωμάτων των αστών, το χιούμορ, η εύθυμη αντιμετώπιση της ζωής, η διακωμώδηση αριστοκρατικών συνηθειών και συμπεριφορών.
Ακριβώς αυτή τη συνταγή αξιοποίησαν οι δυο πρωτεργάτες της οπερέτας στη χώρα μας, Θεόφραστος Σακελλαρίδης και Νίκος Χατζηαποστόλου, ομοίως αυτή αξιοποίησε και ο πολυπράγμων Κραουνάκης. Και εγένετο παράσταση, ως σύμπραξη δυνάμεων Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Θεάτρου Τέχνης και Σταμάτη Κραουνάκη. Ο τελευταίος, μάλιστα, δήλωσε: «από το αρχικό κείμενο της κωμωδίας θυσιάστηκαν μερικές σελίδες, για να μπορέσει να υπερισχύσει το πολιτικό κομμάτι του έργου. Η πρόζα είναι λιγότερη και, κυρίως, ερμηνεύουμε τραγουδώντας. Συνεπώς, γίνεται ενδυνάμωση του λυρικού μέρους και του πολιτικού, διότι ο Αριστοφάνης ήταν ένας μεγάλος λυρικός και σατιρικός ποιητής».
Η υπόθεση
Λίγο μετά το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου ανάμεσα στην Αθήνα και τη Σπάρτη, οι γυναίκες αποφασίζουν να αναλάβουν τα ηνία της Αθηναϊκής Πολιτείας, καθότι η παλιά λάμψη και η δόξα του Χρυσού Αιώνα έχουν χαθεί οριστικά. Υπό την ηγεσία της δυναμικής Πραξαγόρας αποφασίζουν να μεταμφιεστούν σε άντρες, να πάνε στην Εκκλησία του Δήμου, να κερδίσουν την πλειοψηφία στη Βουλή και ν’ αναλάβουν τη διακυβέρνηση της πόλης. Έτσι, φέρνουν ένα καινούριο και ιδιαίτερα νεωτεριστικό σύστημα εξουσίας, μεταφράζοντας κατά το δοκούν τις πλατωνικές ιδέες. Αναγγέλλουν ότι όλα πλέον θα είναι κοινά. Τα υπάρχοντα των πολιτών, όπως η γη και τα χρήματα, θα καθορίζονται από τον νόμο της κοινοκτημοσύνης. Οι πολίτες, ανάμεσά τους και ο σύζυγος της Πραξαγόρας, ο Βλέπυρος, καταθέτουν τα υπάρχοντά τους στο κοινό ταμείο της πόλης. Στον νέο νόμο που εξαγγέλλεται, η κοινοκτημοσύνη αφορά και τη σεξουαλική πράξη με επακόλουθο την τεράστια σύγχυση ανάμεσα στα αρσενικά και στα θηλυκά της Αθήνας. Οι κηφήνες δημόσιοι άρχοντες έχουν σηκωθεί οριστικά απ’ τα έδρανα της Εκκλησίας του Δήμου, ωστόσο, η οποιαδήποτε αλλαγή, ακόμα και με τις γυναίκες στην εξουσία, φαντάζει ανέφικτη και σχεδόν ουτοπική.
Η τοποθέτηση
Η πολιτική, η θρησκεία, η φιλοσοφία, η οικονομία και η ηθική, κυρίως στη σεξουαλική της διάσταση, είναι τα κύρια θέματα των έργων του Αριστοφάνη. Αυτά αποτελούσαν ουσιαστικό καθρέφτισμα της λαϊκής ζωής στην κλασική Αθήνα και θα εξακολουθήσουν να αναπαριστούν τις βασικές δομές και λειτουργίες κάθε κοινωνίας. Για να «δει» όμως κανείς πρέπει να είναι σε θέση να «ακούσει» και να αντέξει το ζωώδες της φύσης του, όπως και την κακοήθεια του εαυτού του και των κοινωνικών θεσμών τους οποίους έφτιαξε και στηρίζει – χωρίς να περιπέσει ούτε στη χυδαιότητα και στον αμοραλισμό ούτε σε αυταρχικό ιδεαλισμό. Αυτά τα ουσιώδη διλήμματα φέρνει στη σκηνή και στη σκέψη του θεατή ο Αριστοφάνης, δοκιμάζοντάς τον σκληρά σε δεύτερο επίπεδο, όσο κι αν στο πρώτο όλα μοιάζουν να κυλάνε φαιδρά, με ιλαρότητα.
Εν κατακλείδι, στη νέα κοινωνία, οι γυναίκες είναι υπεύθυνες για το σύνολο της πόλης, τόσο στο επίπεδο της μητρότητας όσο και στο επίπεδο της φροντίδας των ανδρών όλης της Αθήνας. Αυτή είναι η νεωτερική πρόταση του Αριστοφάνη, ο οποίος μέσω της ουτοπικής και κωμικής πλοκής του έργου «Εκκλησιάζουσες» καταγγέλλει τις παλαιωμένες πολιτικές τακτικές και προσπαθεί να καταδείξει την επιτακτική ανάγκη αλλαγής πορείας πλεύσεως των υπευθύνων της πολιτικής και κοινωνικής φαυλότητας.
Η παράσταση
Ο μέγιστος Σταμάτης Κραουνάκης υπογράφει μετάφραση, λιμπρέτο, μουσική. Προϋποθέσεις για ένα καλό αποτέλεσμα αποτελούν η πολυεπίπεδη γνώση, η πολλή δουλειά, η γόνιμη φαντασία και, ασφαλώς, η μελέτη στο συνολικό έργο του ποιητή. Έγκαιρα διέκρινε, ο πολυσχιδής καλλιτέχνης, τα λυρικά μέρη που παρέχουν στον θεατή διάφορες πληροφορίες ή δηλώνουν συμμετοχή στη δράση, από εκείνα τα λυρικά που έχουν ως μοναδικό δραματικό ενδιαφέρον να δείχνουν την πάροδο του χρόνου. Ακόμη, παρακολουθώντας τη σταδιακή εξέλιξη στα λυρικά μέρη του Αριστοφάνη, από τους Αχαρνής μέχρι τον Πλούτο, διαπίστωσε την επικράτηση μέτρων λαϊκού και τελετουργικού χαρακτήρα. O Αριστοφάνης διαθέτει και χρησιμοποιεί μία πληθώρα τόνων και η λυρική του έμπνευση κινείται ανάμεσα στο τραγούδι από τη μία και στην θεολογία από την άλλη. Αυτοί είναι οι δύο πόλοι της λυρικής έκφρασης του ποιητή που, υποθέτω, οδήγησαν τους συντελεστές στη συγκεκριμένη συνεργασία.
Η σκηνοθέτις έστησε την παράσταση σε συνθήκη Βουλής, ντόπιας ή και Ευρωβουλής, μετατρέποντάς την σταδιακά σε παλέτα γεμάτη ζωντανά, έντονα χρώματα, συμβαδίζοντας αρμονικά με τη μουσική πολυχρωμία του Κραουνάκη.
Η ανθρωπότητα, παραδεχόμαστε, έχει να διανύσει μεγάλη πορεία μέχρι να πραγματοποιηθεί η κοινωνία που ονειρεύτηκαν και επέβαλαν οι «Εκκλησιάζουσες». Τον μυθοπλαστικό οίστρο, τη διαχρονική αξία, την ανθρωπιστική και κοινωνική χρησιμότητα αυτής της αριστοφανικής κωμωδίας, ανέδειξε η εύχαρις «ανάγνωση» της Μαριάννας Κάλμπαρη.
Η μοναδική Σοφία Φιλιππίδου, φύσει κομεντιέν ηθοποιός, επενδύει κι αυτή και οι συνεργάτες της στο φυσικό της χάρισμα. Το ιδιαίτερο πρόσωπο, το ιδιαίτερο «αξάν», η στόφα του κωμικού παλιάς κοπής και η επιτυχημένη θητεία της στο θέατρο, ασκούν αφοπλιστική γοητεία στο κοινό, όπως συνέβη κι εδώ. Ως «Πραξαγόρα» έδειξε το εκπληκτικό της ταλέντο και στο κλασσικό τραγούδι. Επάξια κέρδισε τις εντυπώσεις.
Ο Χριστόφορος Σταμπόγλης είναι ένας σπουδαίος Έλληνας βαθύφωνος που έχει διαπρέψει σε πολλά λυρικά θέατρα του εξωτερικού. Έχει τραγουδήσει, μεταξύ άλλων, στην Όπερα της Νέας Υόρκης, στη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου, στο Κόβεντ Γκάρντεν και στη Μεγάλη Όπερα της Γενεύης. Το ρεπερτόριό του περιλαμβάνει περισσότερους από 70 ρόλους και έχει εμφανιστεί σε, τουλάχιστον, 250 παραγωγές. Στις «Εκκλησιάζουσες» ήταν υποκριτικά και φωνητικά ένας έξοχος Βλέπυρος, που συνεπήρε το κοινό και καταχειροκροτηθηκε.
Όπως πάντα, τα χαρισματικά μέλη – συνεργάτες του Σταμάτη από τη «Σπείρα- Σπείρα» Κώστας Μπουγιώτης, Γιώργος Στιβανάκης, Χρήστος Γεροντίδης και Σάκης Καραθανάσης δώρισαν στους θεατές, για άλλη μια φορά, τις εξαιρετικές τους ικανότητες. Στο τραγούδι, στην κίνηση, στην υποκριτική. Ο ίδιος ο Κραουνάκης, ως ηθοποιός στη διανομή, δικαίωσε την πολυδιάστατη καλλιτεχνική του υπόσταση. Μας κέρασε μια ιδιαίτερη αριστοφανική Παράβαση και μια εξαίσια γκόθικ φιγούρα φιλήδονης γριάς.
Η Κατερίνα Λυπηρίδου, εντυπωσίασε με το σκηνικό νεύρο που διαθέτει και τα φωνητικά της ακκίσματα, όπως και η Ιωάννα Μαυρέα με τη γερή κωμική της φλέβα. Αξιόλογες οι ερμηνείες των: Ερατώς Αγγουράκη, Τερέζας Καζιτόρη, Πίνας Κούλογλου, Ματίλντας Τούμπουρου. Όλοι τους είχαν ρυθμό, πάθος και νεανική ορμή.
Ο επίλογος
Είδαμε μια ξεχωριστή, πρωτότυπη, ιδιαίτερη, λαϊκή οπερέτα – παράσταση αριστοφανικού έργου με χιούμορ, ευρηματικότητα, απογειωτικές μουσικές, έμμετρο στίχο στο λιμπρέτο με την έντονη σφραγίδα «Κραουνάκης» και εικαστική φινέτσα. Μια παράσταση αγάπης στη γυναίκα, αγάπης στους θεατές μα και στους συντελεστές της. Εντέλει, η ουσιαστική, δημιουργική συμβολή όλων των συνισταμένων μιας σκηνικής παρουσίασης του όποιου έργου, αποφέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα και στους δυο πόλους. Πομπό και δέκτη.
Το Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν και η Εθνική Λυρική Σκηνή εγκαινίασαν τη νέα μακροπρόθεσμη συνεργασία τους με τη συγκεκριμένη παράσταση “ΕΚΚΛΗΣΙΑΖΟΥΣΕΣ – Η λαϊκή οπερέτα”, σε μετάφραση – λιμπρέτο – μουσική Σταμάτη Κραουνάκη και σκηνοθεσία Μαριάννας Κάλμπαρη.
Επρόκειτο για μια πρωτότυπη διασκευή της γνωστής κωμωδίας του Αριστοφάνη, από τον Σταμάτη Κραουνάκη, στο πλαίσιο του κύκλου «Operetta restart» της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Οι συντελεστές:
Μετάφραση- Λιμπρέττο- Μουσική: Σταμάτης Κραουνάκης
Σκηνοθεσία: Μαριάννα Κάλμπαρη
Σκηνικά-κοστούμια: Χριστίνα Κάλμπαρη
Χορογραφία: Θοδωρής Πανάς
Σχεδιασμός φωτισμού: Στέλλα Κάλτσου
Βοηθός σκηνοθέτη: Μαριλένα Μόσχου
Βοηθός σκηνογράφου: Σοφία Αρβανίτη-Φλώρου
Βοηθός Παραγωγής: Διονύσης Χριστόπουλος
Φωτογραφία / κολάζ: Σταύρος Χαμπάκης
Παίζουν:
Σοφία Φιλιππίδου, Χριστόφορος Σταμπόγλης, Σταμάτης Κραουνάκης,
Χρήστος Γεροντίδης, Σάκης Καραθανάσης, Ιωάννα Μαυρέα, Κώστας Μπουγιώτης, Κατερίνα Λυπηρίδου, Γιώργος Στιβανάκης, Ερατώ Αγγουράκη, Τερέζα Καζιτόρη, Πίνα Κούλογλου, Ματίλντα Τούμπουρου.
Μουσική διεύθυνση, πιάνο: Βασίλης Ντρουμπογιάννης
Κιθάρα, μπουζούκι: Βάιος Πράπας
Βιολοντσέλο, ευφώνιο: Γιώργος Ταμιωλάκης
Πλήκτρα: Δημήτρης Ανδρεάδης
Ενορχήστρωση: ο συνθέτης με την ομάδα των μουσικών
ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ
