Μαζί με μένα στην πρεμιέρα την είδαν εκατοντάδες θεατές που κατέκλυσαν όλα τα επίπεδα της πλατείας, όλα τα θεωρεία και τον εξώστη.
Τρίωρη παράσταση, υπερπαραγωγή, υπερθέαμα, υπέρ εκείνου του φρονήματος που ενστερνίζομαι κι εγώ και θέλει τους Έλληνες θύματα μιας άγριας εμπόλεμης κατάστασης, απόρροια λαθών από δικής μας πλευράς και απόρροια μίσους και εκδίκησης της απέναντι οθωμανικής πλευράς. Όταν μιλάμε για τη Σμύρνη σήμερα, μεταφερόμαστε νοητά στα ματωμένα χώματα του τόπου που αμαύρωσαν για πάντα τις σελίδες της ελληνικής ιστορίας. Στα 94 χρόνια από την ολοσχερή καταστροφή, αξίζει να θυμόμαστε πως προηγήθηκαν άλλα, με σεβασμό σε θεσμούς, παραδόσεις, ανεκτίμητες ηθικές αξίες που έσβησαν μαζί με εδάφη και ανθρώπινες ζωές.
Όσοι γνώρισαν τη Σμύρνη από κοντά ευτύχησαν να αποθαυμάσουν τις φυσικές ομορφιές της. Ο πολυταξιδεμένος και ανοιχτόμυαλος Ηρόδοτος έγραψε πως δεν αντίκρισαν τα μάτια του ωραιότερη πόλη. Ο μέγιστος ρήτορας Κικέρων κατέθεσε ότι δεν υπάρχει σημείο της πόλης που δε θα γοητεύσει τον ταξιδιώτη. Τοπίο, αρχαιότητες, άνθρωποι. Ο Σικελιανός στον πρόλογο του μυθιστορήματος «Αιολική γη» του Βενέζη έγραψε: «Είναι η γλυκιά ιωνική ατμόσφαιρα, είναι η κρυφή, χαμένη θαλπωρή της μυστικής του κόσμου σάρκας, που απροσδόκητα ξανάρχεται και πάλι σ’ επαφή μητριαρχική μαζί μου, είναι η αγνή ιωνική πνοή του ξεχασμένου και νοσταλγημένου πολιτισμού». Το γράφει ο Θωμάς Κοροβίνης στο «Σμύρνη: Μια πόλη στη λογοτεχνία».
Η Μιμή Ντενίση μελέτησε εμβριθώς επί σειρά χρόνων γραφές και ντοκουμέντα, ερεύνησε, διασταύρωσε πηγές κι έγραψε το χρονικό της καταστροφής της Σμύρνης ξεκινώντας την αφήγηση από τα χρόνια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918), όταν η Σμύρνη ήταν η πόλη των πόλεων, ανθισμένη εμφανώς στο ελληνικό τμήμα της, σε όλες τις μορφές μιας αναπτυγμένης κοινωνίας. Στις τέχνες, στα γράμματα, στον πολιτισμό, στον τρόπο ζωής. Υψηλό πνευματικό και βιοτικό επίπεδο και μια διάχυτη υπερεκτιμημένη άποψη για τη μάνα Ελλάδα. Το υλικό που συγκέντρωσε το διασκεύασε σε θεατρικό έργο ισορροπώντας την ηθογραφία με την ιστορία, το σκηνοθέτησε ευρηματικά και το ανέβασε πρώτα στην Αθήνα με τεράστια επιτυχία και τώρα το έφερε στη συμπρωτεύουσα και απ’ όσα διάβασα, προτίθεται να το «ταξιδέψει» στα πέρατα του κόσμου.
Η Μιμή Ντενίση μού είναι συμπαθής για δυο λόγους. Ο πρώτος είναι η αξιοπρέπεια που τη συνοδεύει σε όλα τα χρόνια της καριέρας της. Αποτέλεσμα, σαφώς, της ευρύτερης παιδείας της. Μορφωμένη γυναίκα, εγγενής αριστοκράτισσα, τήρησε στάση «Κυρίας» με το «Κ» κεφαλαίο, όπως λέει η λαϊκή θυμοσοφία, στην όποια λοιδορία την «κυνήγησε» επί μακρόν, ανηλεώς και ανήθικα, και τούτο την κατέστησε εύκολα συμπαθή, σε ένα ευρύ κοινωνικό σύνολο. Ο δεύτερος είναι ότι δε φείδεται χρόνου και χρημάτων για να καταφέρει υψηλής αισθητικής αποτέλεσμα. Και στη συγκεκριμένη παράσταση το θέαμα είναι όντως, υψηλής αισθητικής.
Επρόκειτο για παράσταση που έπλεκε το αφηγηματικό θέατρο με τη δράση σε μια, πραγματικά, ευφάνταστη σκηνοθεσία, με κινηματογραφικούς ρυθμούς, ταχύτατες εναλλαγές σκηνικών, συνύπαρξη υποκριτικής τέχνης με ζωντανή μουσική και σύγχρονη οπτικοαουστική τεχνολογία, «ανατριχιαστικές» ρεαλιστικές εικόνες και, τέλος, εξόχως αποτελεσματική συνεργασία συντελεστών. Με άξονα μια μεγαλοαστική οικογένεια και τις διακυμάνσεις που της έφερνε ο χρόνος, και δορυφόρους του όλα τα ιστορικά γεγονότα που αφορούσαν Ελλάδα και Μικρά Ασία, πολιτικές αναταραχές, χρόνια εθνικού διχασμού, Τουρκικές εσωτερικές ανατροπές κι έναν Κεμάλ να προχωρά από το όραμα στην πράξη με τη δημιουργία του στρατού Νεότουρκων, «γευτήκαμε» μυρωδιές από Σμυρνέϊκη κουζίνα, αριστοκρατικές βεγγέρες, ερωτοπαιχνιδίσματα και καμώματα, ειρηνική ελληνοτουρκική συνύπαρξη- συμβίωση, έως φρικαλεότητες και θηριωδίες ανθρώπων σε ανθρώπους, αλλά «βιώσαμε» και τη μεγάλη Αυγουστιάτικη μέρα του 1922 της καταστροφής της Σμύρνης κι όλα όσα την ακολούθησαν. Με χρονική ακρίβεια και ιστορική τεκμηρίωση.
Οι σκηνές στο δεύτερο μέρος εξαιρετικά αληθοφανείς και εμπνευσμένες θεατρικά, φόρτισαν συγκινησιακά την ατμόσφαιρα, χωρίς να υπαινίσσονται αλλοίωση ιστορικής αλήθειας και τα εύσημα δικαίως στη σκηνοθέτιδα. Ατυχώς, η Μιμή Ντενίση, που είναι ωραία γυναίκα, διακατέχεται από άμετρη ωραιοπάθεια και η μανία της να εμφανίζεται ως ηθοποιός στη σκηνή αψεγάδιαστη, ατσαλάκωτη, ανέγγιχτη από την όποια συμφορά, της στοίχισε μια ακόμη φορά ακριβά. Διότι το άκαμπτο πρόσωπο, η άρνησή της να γίνει μία πρόσφυγας (δείτε στη φωτογραφία το φρύδι μόνο, ελαφρώς στεναχωρημένο) όπως οι άλλες γυναίκες, ρήμαξαν έξοχες σε σύλληψη και εκτέλεση σκηνές, όπως εκείνη της επιβίβασης στο πλοίο, στο λιμάνι της Σμύρνης, επειδή ήσαν όλοι οι προσφυγές «κομμάτια» και η Μιμή Ντενίση- Φιλιώ (ίσως τιμή στη σπουδαία Φιλιώ Χαϊδευμένου, απ’ τα Βουρλά Μικράς Ασίας, της οποίας το έργο ξέρει όλη η Ελλάδα) αλώβητη, ακμαία, αγέρωχη πάνω στην κουβέρτα του πλοίου, με μάξι μαύρο διαλεχτό φόρεμα να κρύβει ψηλοτάκουνες γόβες κι ένα πλεχτό σάλι μισοριγμένο στην περμανάντ της κεφαλής της. Προσωπικά, δε με εντυπωσίασαν οι δέκα τουλάχιστον τουαλέτες εποχής, όλες πανάκριβα και μοναδικά μοντέλα, που άλλαξε στην τρίωρη διάρκεια της παράστασης. Στην τελευταία σκηνή, όμως, η παθογένεια που μαστίζει τις «σταρ» του βεληνεκούς της, να μην τις σκιάζει φοβέρα καμιά, ήταν κάτι περισσότερο από ατυχής.
Το καστ των ηθοποιών αξιέπαινο. Ο Κώστας Βουτσάς έχει ασυλία έτσι κι αλλιώς και μπορεί να ζωγραφίζει όσες μούτες θέλει. Είναι αξιαγάπητος από όλους μας. Ο Τάσος Νούσιας, δυνατός ηθοποιός, έδωσε γενναία ερμηνεία ως Τούρκος Κεμαλιστής. Ο Τάσος Χαλκιάς ήταν ο κορυφαίος της διανομής. Εξαιρετικός ηθοποιός. Κίνηση, φωνή, εναλλαγές στο ηχόχρωμα, άνθρωπος που διάνυσε χιλιόμετρα στο κλασσικό θέατρο και φαίνεται η εμπειρία του και η ικανότητά του από την τελευταία σειρά του εξώστη, η οποία απέχει της σκηνής διακόσια μέτρα, ίσως και περισσότερο.
Λεπτομέρειες, όπως η λάθος υιοθέτηση της πολίτικης βαριάς ομιλίας με ανακάτεμα προσωπικών και κτητικών αντωνυμιών, αντί της μελωδικής, γρήγορης, συρτής Σμυρνέϊκης ντοπιολαλιάς, κανέναν δεν ενόχλησε. Η δράση επί σκηνής απορρόφησε ακόμη και την «ερμηνεία» της πρωταγωνίστριας. Η Μιμή Ντενίση ως αφηγήτρια ήταν θαυμάσια. Καθαρή άρθρωση, σωστός τονισμός λέξεων, αφήγηση με τις πρέπουσες κορυφώσεις σε τόνους υψηλούς, μα όταν περνούσε –με έξοχο τρόπο και, ναι, Μπρεχτικό ολωσδιόλου- από την αφήγηση στον χαρακτήρα που υποδυόνταν, ήταν στο συνηθισμένο, μόνιμα ίδιο τρόπο που ερμηνεύει στο θέατρο το οτιδήποτε, έστω κι αν σε κάποια σημεία δανείστηκε ψήγματα από την εκφορά λόγου της Βαλάση- Λωξάνδρας. Ας είναι.
Η παράσταση διαθέτει τόσες αρετές, που αξίζει να ταξιδέψει κανείς ως τη Θεσσαλονίκη για να τη δει. Κείμενο-μάθημα. Σκηνικά και κοστούμια άξια θαυμασμού και μέσα στο πλαίσιο του τόπου και του χρόνου. Ζωντανή μουσική από την περίφημη «Εστουδιαντίνα», τραγούδια από τον Μπάμπη Τσέρτο και τη Σοφία Μέρμηγκα κι ένα επιτελείο καλών ηθοποιών.
Συντελεστές:
Κείμενο – Σκηνοθεσία: Μιμή Ντενίση
Σκηνικά – Κοστούμια: Γιώργος Πάτσας
Μουσική – Ενορχηστρώσεις: Ανδρέας Κατσιγιάννης
Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου
Χορογραφίες: Mάρω Μαρμαρινού
Ερμηνεύουν:
Μιμή Ντενίση, Κώστας Βουτσάς, Tάσος Χαλκιάς, Μιχάλης Μητρούσης Τάσος Νούσιας, Χριστίνα Αλεξανιάν, Μάνος Ζαχαράκος, Δημήτρης Μακαλιάς, Κατερίνα Γερονικολού, Νέλη Αλκάδη
Συμμετέχουν, επίσης, οι: Μαρία Εγγλεζάκη, Αναστασία Σκοπελίτη, Χρήστος Βελιάνο, Μαριλένα Δήμα, Εβελίνα Κυπραίου, Δήμητρα Μιχαηλίδου, Άγγελος Μπέσσας, Ζαχαρένια Φραγκιαδάκη, Ηλίας Νομικός, Νικόλας Γκιούλης, Μαριλένα Κάραλη, Φίλιππος Ζαρφειάδης.
Συμμετέχει ζωντανά η ορχήστρα Εστουδιαντίνα.
Καλλιτεχνικός Διευθυντής: Ανδρέας Κατσιγιάννης
Τα τραγούδια ερμηνεύουν o Mπάμπης Τσέρτος και η Σοφία Μέρμηγκα.
Παραγωγή Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού.
ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ
